โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์
วันอาทิตย์ก่อน ผมหิ้วปิ่นโตกับหม้อหูหิ้วไปซื้อก๋วยเตี๋ยวที่หน้าหมู่บ้าน เพื่อจะได้ไม่ต้องใช้ถุงพลาสติกโดยไม่จำเป็น ข้างร้านก๋วยเตี๋ยวที่ผมไปซื้อมีร้านเซเว่นและที่หน้าร้านเซเว่นก็มีแผงรถเข็นขายไก่ย่างห้าดาวอยู่ด้วย
ผมไม่ได้เป็นลูกค้าประจำของร้านก๋วยเตี๋ยว แต่ที่ผ่านมาผมมักเห็นแผงไก่ย่างห้าดาวแห่งนี้ปล่อยน้ำสกปรกที่เขาล้างถ้วยชามหรืออุปกรณ์ต่างๆ ไหลเลอะเทอะและเฉอะแฉะบนทางเท้าเสมอ จนอิฐรูปตัวหนอนที่เรียงเป็นทางเท้าส่วนหนึ่งทรุดลงเพราะมีน้ำขัง และน้ำที่ขังนั้นก็เริ่มมีกลิ่นเหม็น
ผมตัดสินใจเข้าไปสอบถามจากคนเฝ้าแผงไก่ย่างเรื่องการระบายน้ำเสีย เขาบอกว่าต้องคุยกับเจ้าของแฟรนไชส์ที่เขาซื้อสิทธิ์มา ผมโทรไปตามเบอร์โทรศัพท์ที่เขาให้ผมมา เจ้าของแฟรนไชส์ถามผมว่าผมเป็นใคร เป็นกรรมการหมู่บ้านหรือเปล่า
เขาคงคิดว่ามีแต่กรรมการหมู่บ้านเท่านั้น จึงมีสิทธิ์ทวงถามเรื่องความสะอาดของหมู่บ้าน
ผมไม่แน่ใจว่าการที่ผมไม่ได้เป็นกรรมการหมู่บ้านจะทำให้เขาไม่สนใจแก้ไขปัญหาการปล่อยน้ำเสียเลอะเทอะหรือเปล่า แต่ผมแน่ใจว่า ตราบใดที่เขายังไม่แก้ปัญหานี้ผมก็จะถามเขาทุกครั้งที่ไปซื้อก๋วยเตี๋ยวและจะไม่ซื้อไก่ย่างของเขา แม้ว่าผมจะมีข้าวเหนียวและส้มตำอยู่แล้วก็ตาม
ผมคิดว่าปรากฏการณ์ที่ร้านไก่ย่างมีส่วนคล้ายคลึงกับปรากฏการณ์การเลือกตั้ง
ที่ว่าคล้ายนี้ ไม่ได้หมายความถึงอาการของนักการเมืองที่คล้ายไก่ชนในสังเวียนที่คึกเต็มที่ ทำท่าทีโชว์ลีลาตีปีก ชูคอชันขนอย่างกระเหี้ยนกระหือรือ หรืออาการคล้ายไก่เหงาของชาวบ้านร้านตลาดผู้ลงคะแนนเสียงที่ไม่รู้สึกกระตือรือร้นกับการเลือกตั้งที่ว่ากันว่าจะเป็นการกำหนดอนาคตของประเทศ
ที่นักการเมืองต้องทำให้การเลือกตั้งมีความคึกคักก็เป็นเรื่องที่เข้าใจได้ ไม่ใช่เพราะอาการเปรี้ยวปากอยากยา อดอยากปากแห้ง หรือเพราะการหาเสียงที่เอิกเกริกจะทำให้ตนมีโอกาสได้รับการเลือกตั้งเท่านั้น แต่การเลือกตั้งที่คึกคักยังเป็นหลักประกันความชอบธรรมและเป็นการสะสมทุนทางการเมืองที่จะได้มาภายหลังการเลือกตั้งอีกด้วย
เพราะไม่ว่าคุณจะแพ้หรือชนะการเลือกตั้ง การมีพวกพ้องในแวดวงทางการเมืองจากการที่คุณลงสมัครรับเลือกตั้งก็ทำให้คุณเป็นนักการเมืองและทำให้ข้าราชการในท้องถิ่นเกรงใจ
จะประมูลรับเหมาก่อสร้างก็ง่าย จะอาศัยเส้นสายขอสัมปทานวิ่งรถหรือขายเหล้าก็มีโอกาสมากกว่าคนที่ไม่มีพรรคพวก
เราจึงเห็นการผสมพันธุ์ทางการเมืองและการวิ่งหาช่องทางไปสัมพันธ์กับขั้วอำนาจ ซึ่งก็คงเป็นเรื่องปกติของนักการเมืองส่วนใหญ่ในระบบการเมืองคุณภาพต่ำ การทำงานการเมืองเป็นเพียงการหาช่องทางการทำมาหากินมากกว่าที่จะถูกกำกับไว้ด้วยอุดมการณ์ทางการเมือง
ในขณะที่นักการเมืองพยายามสร้างความคึกคักและสร้างสีสันให้กับการหาเสียง เสียงตอบรับจากภาคประชาชนกลับดูเฉื่อยเนือยอย่างผิดวิสัยการเลือกตั้งทั่วไปที่เคยเป็นมา
ความเฉื่อยชาและเหนื่อยหน่ายทางการเมืองที่เกิดขึ้นในฝ่ายผู้ใช้สิทธิเลือกตั้งนั้น คงจะมีมาจากหลายสาเหตุ เช่น ความเบื่อหน่ายจากการเมืองที่แบ่งขั้วและขัดแย้งกันอย่างรุนแรง ความเอือมระอากับพฤติกรรมนักการเมืองไร้คุณภาพ ความน่าขยะแขยงของนักการเมืองน้ำเน่าหน้าเก่าๆ ที่ไร้มารยาท หรือความหมดหวังกับสถาบันการเมืองที่อยู่ในวังวนของความสิ้นหวัง
เป็นการเมืองของชนชั้นนำที่หาทางฮั้วกัน โดยอาศัยประชาชนเป็นเพียงผักชีโรยหน้าให้เห็นว่ามีความชอบธรรมเท่านั้น
ในระบบการเมืองแบบนี้ ประชาชนทำหน้าที่แค่ไปเลือกตั้งแล้วก็กลับไปนั่งดูข่าวการเมืองทางทีวีอยู่ที่บ้าน
ดูไป เบื่อไป แต่ก็ทำอะไรไม่ได้มากไปกว่าการนั่งบ่น
ที่เป็นเช่นนี้ เพราะประชาธิปไตยถูกทำให้เหลือแค่การเมืองภาคที่เป็นทางการ (Official politics) คือเหลือแค่เรื่องการเลือกตั้ง กระบวนการทางรัฐสภา และการจัดตั้งรัฐบาลที่ทำหน้าที่บริหารบ้านเมืองแทนเราเท่านั้น
ถ้าคุณไม่ได้เป็นตัวแทนที่ได้รับเลือกตั้งอย่างเป็นทางการ คุณก็กลายเป็นแค่คนดูที่ไร้พื้นที่ ไร้บทบาท และไร้อำนาจต่อรอง
เหมือนกับถ้าคุณไม่ได้รับเลือกเป็นกรรมการหมู่บ้านอย่างเป็นทางการ น้ำขังเหม็นเน่าจากร้านไก่ย่างห้าดาวก็ไม่ใช่เรื่องอะไรที่คุณจะมา (เสือก) ยุ่งกับเขา
ผมเห็นด้วยกับนักคิดหลายๆ คนว่าที่การเมืองไทยไม่แข็งแรงก็เพราะการเมืองภาคประชาชนไม่เข้มแข็ง แต่ปัญหาที่สำคัญกว่าที่ทำให้การเมืองภาคประชาชนไม่เข้มแข็งก็คือ ปัญหาของการมองว่าอะไรคือการเมือง
ถ้ามองการเมืองแบบเดิมๆ ก็จะเห็นแต่การเมืองภาคที่เป็นทางการที่เรามีส่วนร่วมไม่ค่อยได้เท่านั้น
โบโน ศิลปินร็อคแห่งวงยูทู เริ่มเข้ามีบทบาททางสังคมในการจัดคอนเสิร์ต Live Aid ในปี 1985 เพื่อหาทางช่วยเหลือผู้ป่วยโรคเอดส์ จากนั้นก็มีบทบาทสำคัญในเรื่องสิทธิมนุษยชน และได้ร่วมรณรงค์ให้ประเทศมหาอำนาจเจ้าหนี้ยกเลิกหนี้สินให้แก่ประเทศยากจน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในแอฟริกา
2 ปีก่อน โบโนริเริ่มธุรกิจด้านแฟชั่นเสื้อผ้าสำเร็จรูปขึ้นโดยใช้แบรนด์ว่า Edun ซึ่งเป็นการสะกดกลับของคำว่า Nude ซึ่งแปลว่าเปลือย และเป็นการคล้ายคำว่า Eden ซึ่งเป็นสวนสวรรค์ที่มนุษย์มีชีวิตอยู่อย่างเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ
เสื้อผ้าสำเร็จรูปที่ว่านี้ผลิตจากผ้าและฝ้ายที่ปลูกโดยชาวนายากจนในประเทศเปรู ตูนีเซีย และในประเทศแอฟริกาอื่นๆ
โบโน ให้ทัศนะว่า ที่ต้องทำสินค้าเหล่านี้ออกมาก็เพราะการซื้อสินค้าเป็นการเมือง เพราะทุกครั้งที่คุณซื้อหาข้าวของเครื่องใช้ก็เหมือนกับคุณกำลังลงคะแนนเสียงทางการเมืองนั่นเอง
ไม่เพียงแต่เพราะบริษัทต่างๆ ที่ผลิตสินค้าที่เราซื้อเป็นผู้บริจาคเงินให้กับพรรคการเมือง เช่น ห้างวอลมาร์ท ห้างเค-มาร์ท บริษัท 3M บริษัทการ์ดของขวัญฮอลล์มาร์ค แมคโดนัลด์ พร็อคเตอร์แอนด์แกมเบิล แอมเวย์ รวมทั้งโรงแรมมาริออทท์ กับฮอลิเดย์อินน์ เป็นผู้บริจาคสำคัญให้กับพรรคริพับลิกัน ส่วนเอสเต ลอเดอร์ คาลวิน ไคลน์ ลีวายส์ ลีซ แคลบอร์น และโรงแรมไฮแอทท์ บริจาคให้กับพรรคเดโมแครต
แต่ในปัจจุบันที่เรื่องสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศกลายเป็นประเด็นสำคัญในเรื่องการอยู่รอดของมนุษย์ การช็อปปิ้งก็ยิ่งมีความสำคัญมากขึ้น
เหมือนที่โบโนเคยพูดว่า
Shopping is political because you vote every time you spend money.
ถ้าคนจำนวนมากคิดอย่างนี้ อย่างน้อยเราก็มีพื้นที่ทางการเมืองที่เราเป็นฝ่ายทำอะไรบางอย่างได้โดยไม่ถูกช่วงชิงหรือครอบงำโดยการเมืองที่เป็นทางการ
ที่เราเอือมระอาอยู่ในขณะนี้
***********************************
(หมายเหตุ : ตีพิมพ์ในคอลัมน์คิดสลับขั้ว มกราคม 2551)
Author
