‘ธนบัตร’ นับเป็นหนึ่งในเครื่องมือที่ใช้เผยแพร่ภาพลักษณ์ของชาติและเชิดชูสถาบันกษัตริย์อย่างกว้างขวางในหลายประเทศ ประเทศไทยเองก็เป็นหนึ่งในตัวอย่างนั้น เนื่องจากมีการใช้ภาพกษัตริย์ตีพิมพ์บนธนบัตรเพื่อสร้างภาพลักษณ์สถาบันสูงสุด
แต่เมื่อหันไปมองประเทศต่างๆ ทั่วโลกจะพบว่า มิใช่มีเพียงแค่รูปกษัตริย์หรือราชินีเท่านั้นที่จะอยู่บนธนบัตรได้
แนวคิดและค่านิยมในการตีพิมพ์ธนบัตรที่เปลี่ยนแปลงไปในโลกปัจจุบัน สะท้อนให้เห็นว่าหลายประเทศได้ก้าวข้ามเรื่องนี้ไปแล้ว และหันไปให้ความสำคัญกับคุณค่าของสามัญชน คนชายขอบ ผลงาน ที่แสดงถึงอัตลักษณ์ของชาติได้เช่นกัน
WAY ชวนสำรวจรูปลักษณ์ของธนบัตรในประเทศต่างๆ ที่นิยมนำภาพบุคคลสำคัญหลากหลายแขนงมาตีพิมพ์ลงบนธนบัตร อันเป็นการให้เกียรติและยกย่องบุคคลเหล่านั้นในฐานะผู้สร้างคุณูปการแก่ประเทศและแก่โลก
เนเธอร์แลนด์
แม้เนเธอร์แลนด์จะเป็นหนึ่งในประเทศที่มีกษัตริย์เป็นประมุข แต่กลับไม่มีกษัตริย์หรือราชินีองค์ใดได้มีรูปบนธนบัตร
วันที่ 9 ธันวาคมที่ผ่านมา The Mirror สื่ออังกฤษได้รายงานว่า กระทรวงการคลัง เนเธอร์แลนด์ ได้มีคำสั่งให้บริษัทการพิมพ์ รอยัล เอ็นเซเด (Royal Enschede) ที่รับผิดชอบการผลิตธนบัตร 8 ยูโรที่มีรูปของ เดนนิส เบิร์กแคมป์ (Dennis Bergkamp) ตำนานนักเตะแห่งปืนใหญ่อาร์เซนอลและทีมชาติเนเธอร์แลนด์ โดยบนธนบัตรเป็นรูปในจังหวะที่เขายิงประตูพาเนเธอร์แลนด์เอาชนะอาร์เจนตินา 2-1 ในรอบก่อนรองชนะเลิศ ฟุตบอลโลกปี 1998 ที่ประเทศฝรั่งเศส
เบิร์กแคมป์นับเป็นนักกีฬาคนแรกในประวัติศาสตร์เนเธอร์แลนด์ที่ได้รับเกียรติในการตีพิมพ์รูปของเขาบนธนบัตร แม้จะเป็นเพียงธนบัตรที่ระลึกเท่านั้น เนื่องจากไม่ได้ตีพิมพ์โดยธนาคารกลางยุโรปจึงไม่สามารถใช้ชำระหนี้ได้ โดยธนบัตรในเนเธอร์แลนด์ที่มีการใช้จริงและถูกต้องตามกฎหมายจะเป็นรูปดอกไม้ นกหลากหลายชนิด นักปรัชญา จิตรกร นักดนตรี หรือกวี เป็นต้น
ญี่ปุ่น
บนธนบัตรใบละ 1,000 เยนของญี่ปุ่น ปรากฏรูปของบุคคลสำคัญระดับโลกอย่าง โนงุจิ ฮิเดโยะ (Noguchi Hideyo) ผู้เชี่ยวชาญด้านแบคทีเรีย โดยเป็นผู้ค้นพบโรคซิฟิลิสและเป็นผู้พัฒนาวัคซีนต่อต้านไข้เหลืองที่ระบาดอย่างหนักในแอฟริกาเมื่อร้อยกว่าปีที่แล้ว
ภาพของโนงุจิอยู่บนธนบัตร 1,000 เยน มาตั้งแต่ปี 2004 และในปี 2024 ที่จะถึงนี้ ญี่ปุ่นจะมีการเปลี่ยนแปลงรูปบนธนบัตรอีกครั้งเพื่อป้องกันการปลอมแปลง โดยจะนำภาพบุคคล ดอกไม้ สถานที่ หรือภาพพิมพ์สำคัญในประเทศมาพิมพ์ลงบนธนบัตรเพื่อบ่งบอกถึงอัตลักษณ์ เช่น เออิจิ ชิบุซาวะ (Eiichi Shibusawa) หรือที่รู้จักในนาม ‘บิดาแห่งลัทธิทุนนิยมญี่ปุ่น’ ยูเมโกะ สึดะ (Umeko Tsuda) ผู้ก่อตั้งวิทยาลัยสตรีสึดะ (Tsuda University) และผู้สนับสนุนการศึกษาภาษาอังกฤษของผู้หญิง หรือ ชิบาซาบุโร คิตะซาโตะ (Shibasaburo Kitasato) ผู้บุกเบิกการแพทย์ญี่ปุ่นที่มีส่วนร่วมในการป้องกันและรักษาโรคติดเชื้อในญี่ปุ่นและต่างประเทศ
ออสเตรเลีย
บนธนบัตรมูลค่าต่างๆ ของออสเตรเลียทั้งด้านหน้าและด้านหลังมีรูปบุคคลสำคัญจากหลากหลายแขนง ไม่ว่าจะเป็นนักประพันธ์ นักร้องโอเปร่า อดีตทหารระดับผู้บังคับบัญชา หรือสมเด็จพระราชินีนาถอลิซาเบธที่ 2 โดยบุคคลเหล่านี้ได้สร้างประโยชน์ทั้งแก่ประเทศและแก่โลกในหลายๆ ด้าน เช่น เดวิด อูนายพอน (David Unaipon) ชาวอะบอริจิน ผู้เป็นทั้งนักเทศน์ นักประพันธ์ และนักประดิษฐ์ กับผลงานประดิษฐ์ชื่อ ‘Perpetual Motion Machine’ หรือการสร้างกลไกที่ทำงานได้ตลอดโดยไม่ต้องเพิ่มแรง ซึ่งเป็นแนวคิดที่ก่อให้เกิดการพัฒนาในวงการฟิสิกส์ จอห์น โมแนช (John Monash) อดีตผู้บังคับบัญชาทหารในสงครามโลกครั้งที่ 1 ซึ่งได้วางกลยุทธ์ให้กับกองทัพออสเตรเลียจนกลายเป็นฝ่ายชนะสงครามในปี 1918 หรือ จอห์น ฟลินน์ (John Flynn) นักสอนศาสนานิกายโปรเตสแตนต์ชาวออสเตรเลีย ซึ่งมีบทบาทอย่างมากในด้านการแพทย์และสาธารณูปโภคในออสเตรเลีย เป็นต้น
นิวซีแลนด์
หนึ่งในบุคคลสำคัญที่ได้รับเกียรติให้มีรูปบนธนบัตรของนิวซีแลนด์ เซอร์ เอ็ดมุนด์ ฮิลารี (Sir Edmund Hilary) นักสำรวจและนักปีนเขาผู้พิชิตยอดเขาเอเวอเรสต์ได้สำเร็จ โดยเซอร์ เอ็ดมุนด์ และคณะสำรวจ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นอัศวิน เพื่อเป็นเกียรติแก่ความพยายาม ทั้งยังได้รับการพิมพ์รูปบนธนบัตร 5 ดอลลาร์นิวซีแลนด์ เพื่อเป็นแรงบันดาลใจให้แก่คนรุ่นหลังในการบรรลุเป้าหมายด้วยความมุมานะ
เม็กซิโก
ธนบัตรใบละ 500 เปโซของเม็กซิโก ปรากฏรูปโฉมของ ฟรีดา คาห์โล (Frida Cahlo) ศิลปินหญิงที่ยืนหนึ่งในการต่อสู้เพื่อทำลายขนบในยุคที่ศิลปะเป็นเรื่องของผู้ชาย และงานบ้านงานเรือนเป็นเรื่องของผู้หญิง เธอได้อยู่บนธนบัตรมูลค่า 500 เปโซ โดยเริ่มใช้งานตั้งแต่ปี 2010 บนธนบัตรมีฉากหลังเป็นผลงานภาพเขียนชิ้นเอกของเธอในชื่อ ‘The Love Embrace of the Universe, the Earth (Mexico), Myself, Diego and Señor Xólotl’ ซึ่งในธนบัตรฉบับนี้ฟรีดาได้ปรากฏอยู่ด้านหลัง ส่วนด้านหน้าเป็นรูปของ ดิเอโก้ ริเวียร่า (Diego Rivera) สามีสุดแค้นแสนรักและศิลปินแห่งเม็กซิโก
โคลอมเบีย
นักเขียนเจ้าของรางวัลโนเบลสาขาวรรณกรรมในปี 1982 และเจ้าของวรรณกรรม ‘หนึ่งร้อยปีแห่งความโดดเดี่ยว’ (One Hundred Years of Solitude) กาเบรียล การ์เซีย มาร์เกซ (Gabriel García Márquze) แม้จะเคยไม่ลงรอยกับรัฐบาลโคลอมเบีย เนื่องจากเขียนผลงานท้าทายอำนาจรัฐในสมัยเป็นนักข่าว แต่สุดท้ายมาร์เกซก็ได้ปรากฏรูปบนธนบัตรมูลค่า 50,000 เปโซ ตั้งแต่ปี 2016 หลังจากที่เขาเสียชีวิตในปี 2014
เซอร์เบีย
บุคคลสำคัญระดับโลก นักประดิษฐ์ วิศวกร และนักวิทยาศาสตร์ ผู้เป็นแรงบันดาลใจในการคิดค้นนวัตกรรมแห่งอนาคต นิโคลา เทสลา (Nikola Tesla) บุคคลผู้ค้นพบไฟฟ้ากระแสสลับและคิดค้นหลอดฟลูออเรสเซนต์และนีออน เขาเกิดในเซอร์เบียและย้ายไปทำงานรวมถึงสร้างสิ่งประดิษฐ์มากมายในอเมริกา เทสลาปรากฏรูปบนธนบัตรมูลค่า 100 ดินาร์เซอร์เบีย หลังจากที่เขาเสียชีวิตไป 63 ปี
สวีเดน
บนธนบัตรมูลค่า 200 โครน่าสวีเดน ปรากฏรูปของผู้กำกับชาวสวีดิชที่ได้รับการยกย่องให้เป็น 1 ใน 3 เสาหลักวงการภาพยนตร์ อิงมาร์ เบิร์กแมน (Ingmar Bergman) เขาเสียชีวิตในปี 2007 และได้รับการตีพิมพ์รูปลงบนธนบัตรในปี 2015 โดยด้านหลังของธนบัตรฉบับนี้เป็นรูปก้อนหินบนชายหาดในเกาะฟาโรเพื่อเป็นการรำลึกถึงบ้านของเขา และด้านหน้าเป็นรูปรอยยิ้มของเบิร์กแมน โดยมีฉากหลังเป็นเบื้องหลังการถ่ายทำภาพยนตร์ระดับขึ้นหิ้งเรื่อง The Seventh Seal (1957)
นอกเหนือจากที่ได้ยกตัวอย่างมาแล้ว ยังมีอีกหลายประเทศและบุคคลสำคัญอีกหลายแขนงที่ได้รับการยกย่องให้มีรูปพิมพ์บนธนบัตร ดังที่ได้กล่าวไปในตอนต้นว่า ธนบัตรนับเป็นเครื่องมือที่ใช้เผยแพร่ สร้างภาพลักษณ์ และบ่งบอกอัตลักษณ์ของประเทศนั้นๆ
การนำรูปบุคคลสำคัญที่ไม่ใช่บุคคลในสถาบันสูงสุดมาพิมพ์บนธนบัตร นับเป็นตัวอย่างของความก้าวหน้าในการให้ความสำคัญกับสามัญชนธรรมดาที่ได้สร้างประโยชน์หรือคุณงามความดี รวมถึงสตรีที่ต่อสู้เพื่อความเท่าเทียมทางเพศ ซึ่งนอกจากจะเป็นการยกย่องและให้เกียรติแล้ว ยังบ่งบอกถึงความสำคัญทางประวัติศาสตร์ พร้อมกับสร้างแรงบันดาลใจให้แก่คนรุ่นหลังอีกด้วย
ที่มา:
- ทำความรู้จัก 7 บุคคล (ไม่) ธรรมดาบนธนบัตร
- Japan’s redesigned bank notes to enter circulation in July 2024
- Arsenal legend Dennis Bergkamp the face of new banknote celebrating iconic goal
