ช่วยมารีญาตอบคำถาม Social Movement ที่สำคัญที่สุดในยุคของคุณคืออะไร?

คิดว่าการเคลื่อนไหวทางสังคมเกษตรกรรมยั่งยืนที่ขับเคลื่อนโดยคนรุ่นใหม่ คือเรื่องที่สำคัญที่สุดในยุคนี้นะ เราจะขอยกตัวอย่างจากโปรเจ็คท์ที่ตัวเองทำร่วมกับเพื่อนเกษตรกรรุ่นใหม่ในอีสานตอนล่าง เราคือกลุ่มคนรุ่นใหม่กลุ่มเล็กๆ ที่ตัดสินใจลาออกจากงานประจำและกลับบ้านมาทำเกษตรอินทรีย์ เราไม่ได้กลับบ้านมาปลูกผักปลอดสารให้ครอบครัวเพียงอย่างเดียว เพื่อให้ตัวเองอยู่รอดและอยู่ได้ แต่เราลุกขึ้นมารวมตัวกัน เพื่อร่วมกันเปลี่ยน ร่วมกันสร้างสรรค์ให้ชุมชนน่าอยู่ และทำกันแบบหลากมิติ เช่น การจัดค่ายเกษตรแบบพึ่งพาตัวเองให้เด็กๆ เพื่อหนุนเสริมทางเลือกด้านการศึกษา การเปิดตลาดอาหารปลอดภัยในชุมชน เพื่อส่งเสริมเศรษฐกิจในชุมชน การมีสุขภาพดีของคนในชุมชน การจัดงานวัฒนธรรมอีสานให้คนในชุมคนได้มาเจอกัน คนแก่ได้มีพื้นที่พูดคุยกับคนรุ่นใหม่ เป็นต้น

คนรุ่นใหม่ในเครือข่ายเรามาจากหลากหลายพื้นที่ ทั้งจากฐานเมืองและฐานชนบท ถึงแม้เราจะทำงานบนฐานชุมชนแต่เราก็ทำงานเชื่อมกับเพื่อนๆ เครือข่ายเกษตรกรรุ่นใหม่ทั้งสี่ภาคในประเทศไทย และรวมทั้งเครือข่ายเกษตรรุ่นใหม่อนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขงด้วย เราแลกเปลี่ยนมุมมองความคิดความรู้ทางเทคนิคด้านเพาะปลูก แลกเปลี่ยนเมล็ดพันธุ์ ร่วมกันแก้ปัญหา วิเคราะห์ และกำหนดอนาคตร่วมกัน

สำหรับเราแล้ว การทำงานด้าน social movement มันต้องมองให้เห็นภาพปัญหาใหญ่ของสังคมที่เกิดขึ้นตอนนี้ และในขณะเดียวกันก็ร่วมกันมองหา solution และ ความเป็นไปได้ใหม่ๆ ที่คนรุ่นนี้จะช่วยผลักเพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางสังคมในระยะยาวในอนาคต การทำงานเพื่อตอบโจทย์ social movement มันต้องมองกันในระยะยาว มองให้เห็นความยั่งยืน ไม่ได้มองแค่ประเด็นเดียว แล้วไม่เชื่อมโยงกับมิติอื่นๆ ในสังคม ไม่ใช่แค่เป็นโปรเจ็คท์สองสามปีแล้วจบ และกับบางอย่างบางเรื่องต้องทำกันทั้งชีวิต… สังคมฐานเกษตรกรรมยั่งยืนคือคำตอบ และคนรุ่นใหม่คือคนของอนาคต พวกเรามีพลัง พลังที่จะ ‘เปลี่ยนอนาคต’ ที่เราอยากเห็นในช่วงชีวิตนี้

social movement ที่สำคัญในมุมมองของเรา คือการที่คนรุ่นใหม่ใช้สื่อสังคมออนไลน์เป็นช่องทางในการวิพากษ์และตั้ง ‘คำถาม’ กับสถาบัน ระบบ และโครงสร้างทางสังคมต่างๆ ที่มัน ‘ไม่โอเค’ และเอื้อให้เกิดความไม่เท่าเทียมกันในมิติต่างๆ กันมากขึ้น ซึ่งเมื่อก่อนมันก็มีนะ แต่อาจจะจำกัดอยู่ในวงนักคิด นักเขียน หรือในธีสีสบางเล่มที่อยู่บนหิ้ง

ในหลายที่ของโลก การตั้งคำถามนี้อาจนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงอย่างเป็นรูปธรรม เช่น การแก้ไขกฎหมาย การเปลี่ยนแปลงนโยบาย การเลือกผู้นำประเทศ แต่ในกรณีของประเทศไทย อย่างน้อยมันก็ทำให้บางเรื่องกลายเป็น ‘กระแส’ ขึ้นมา หรือทำให้สิ่งที่คนเคยยอมรับโดยไม่ตั้งคำถาม (take it for granted) กลายเป็นประเด็นที่มีคนสนใจและหยิบยกขึ้นมาถกเถียงกันได้ ตั้งแต่เรื่องใกล้ตัว อย่างสถาบันครอบครัว ความเป็นหญิง ความเป็นชาย และการ bully กัน ไปจนถึงเรื่องที่ใหญ่กว่านั้นอย่างศาสนา การเมือง การปกครอง

โอเค! ถึงแม้ว่าเราจะยังไม่มีวุฒิภาวะพอที่จะคุยเรื่องพวกนี้กันโดยปราศจาก hatespeech หรือตรรกะวิบัติได้ทั้งหมด แต่อย่างน้อยการมีพื้นที่ให้ตั้งคำถามและมีคนกล้าถาม พอถามแล้วมีคนได้ยิน และนำไปขบคิดใคร่ครวญต่อ (บ้าง) สำหรับเรามันกลายเป็นแบบฝึกหัดให้คนรู้จักยับยั้งชั่งใจ รู้จักมี Political Correctness มากขึ้นเยอะถ้าเทียบกับสมัยก่อน ในฐานะที่เป็นครูก็รู้สึกว่าเป็น movement ที่ท้าทายนะ ทำอย่างไรจะให้เด็กๆ ยังสนุกกับการตั้งคำถามและหาคำตอบซึ่งมักจะไม่ได้มี ‘คำตอบ’ เพียงหนึ่งเดียวเสียด้วย

ก่อนเรื่องอื่นๆ และส่วนตัวคิดว่าน่าจะสำคัญเหมือนกัน ก็คือขอกลับไปที่คำถาม การเจาะจงว่า เจนเนอเรชั่น ‘ของคุณ’ นี่ไม่น่าจะเป็นตัวเลือกสำหรับการตั้งคำถามแบบนี้ คือถึงโลกทุกวันนี้มันจะยังเละๆ ถึงเละมากอยู่ในระดับหนึ่ง แต่ที่จริงมันคือโลกเดียวแล้ว ไม่ว่าจะมีคนที่ยังพยายามปฏิเสธแข็งขันดิ้นรนแค่ไหน เน็ตเวิร์คก็ได้ทำการเชื่อมโยงทุกสิ่งเข้าหากันอยู่ทุกวันโดยมองข้ามการปฏิเสธนั้นไปเฉย เปิดพื้นที่ให้คนจำนวนมากเข้าไป -อย่างน้อยที่สุด – มีบทบาทแสดงความคิดเห็นในที่ที่ไม่เคยแตะถึงมาก่อน

ยกตัวอย่าง คนสามัญธรรมดาอย่างเราก็ออกความคิดเห็นได้เลยระหว่างการไลฟ์ประชุมหรือแถลงสำคัญๆ ระดับชาติ ระดับโลก จะมีคนสนใจความเห็นของเราหรือเปล่า หรือจะมาไล่ลบความเห็นเราหรือเปล่านั่นเรื่องหนึ่ง สิ่งสำคัญคือเราได้แสดงมันออกไปแล้ว บอร์เดอร์มันสลายหมดจด ตั้งแต่เรื่องเฉพาะตัวของทุกคนอย่างเรื่องเพศ เรื่องวัย เรื่องชนชั้นทางสังคม ความเชื่อ อาชีพ เชื้อชาติ สีผิว เวลาพูดถึง social movement มันจึงเป็นไปไม่ได้ที่จะเคลื่อนเฉพาะเจนไหนเจนหนึ่ง มันไปของมันทั้งหมดอัตโนมัติ ต่อให้คุณไม่เดิน คุณก็ต้องไหลไปกับคลื่นคนในที่สุด จะยืนตัวแข็งอยู่ได้นานเท่าไหร่

ทีนี้มาถึงคำถาม เกี่ยวเนื่องกันเลย ก็ในเมื่อโลกมันเป็นแบบนี้ และมันไม่อาจจะกลับไปเป็นอย่างเก่าได้อีกแล้ว เวลาที่เราคุ้นชินกับพื้นที่กว้างเชื่อมโยงแบบนั้น มันไม่ได้แค่ตื่นตาตื่นใจหรือสะดวกสบายกับการที่มันนำเสนอแทบจะทุกอย่างมาให้เรา เพราะพร้อมๆ กันนั้นมันเปลี่ยนข้างในตัวเราทั้งหมดไปเรียบร้อยแล้วด้วย มนุษย์เปลี่ยนไปแล้วตลอดกาล movement สำคัญที่สุดตอนนี้จึงหนีไม่พ้นการขับเคลื่อนให้เป็นจริงมากที่สุดของสิทธิมนุษยชน ความเสมอภาคของทุกอย่างที่เราว่ามา เพศ วัย ชนชั้นทางสังคม ความเชื่อ อาชีพ เชื้อชาติ สีผิว – ก็ใช่ มันอาจจะฟังดูอุดมคติ โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มันยังเละเทะ แต่ – ข่าวดีจ้ะที่รัก มันไม่ใช่ทางเลือก มันเป็น A-MUST

มันคือขบวนการ Climate Justice ซึ่งเป็นกลุ่มขบวนการที่ค่อนข้างกว้าง ไม่ได้มีแค่กลุ่มใดกลุ่มหนึ่งที่กำลังเกิดขึ้นทั่วโลก การเคลื่อนไหวนี้ประกอบด้วยองค์ประกอบสองส่วนหลักๆ คือกลุ่มคนที่ aware เรื่อง climate change และกลุ่มคนที่ aware เรื่อง justice พอมารวมกันเราคิดว่ามันสำคัญในแง่ที่ว่า เรื่อง climate change มันเป็นภัยคุกคามต่อมนุษยชาติ ซึ่งประเด็นนี้เป็นโจทย์บังคับให้คนทั้งโลกต้องคิดใหม่ในเรื่องการใช้ชีวิต ตั้งแต่ระบบการผลิตสิ่งของจนถึงการใช้พลังงาน

การพบกันระหว่างผู้คนที่ตระหนักเรื่อง climate change และ justice ทำให้การมองปัญหานี้ไม่ติดอยู่กับเรื่องใดเรื่องหนึ่ง เช่น คนที่ตระหนักเรื่อง climate change ก็มองไปไกลว่าเทคโนโลยี เพราะผลกระทบที่เกิดขึ้น รวมทั้งการแก้ปัญหานั้นเกี่ยวข้องกับความเป็นธรรมด้วย

ตัวอย่างก็คือ กลุ่มคนที่เป็นชาวเกาะ ไม่ได้มีสิทธิมีเสียงบนเวทีโลก คนจน คนที่มีรายได้น้อย คนที่มีปัญหาเมื่ออากาศร้อนขึ้นแต่ไม่มีปัญญาติดแอร์ ชุมชนคนผิวสีข้างโรงกลั่นน้ำมันที่แคลิฟอร์เนีย ชาวนาที่บ้านอยู่ข้างเหมืองถ่านหินที่อินโดนีเซีย ชาวบ้านข้างเหมืองทองที่จังหวัดเลย ชนเผ่าอินเดียนที่ท่อ Keystone XL จะตัดผ่าน ชาวประมงข้างโรงไฟฟ้าถ่านหิน หรือคนเมืองที่กังวลเรื่องปัญหาพลาสติกล้นทะเล กลุ่มคนพวกนี้เมื่อเกิดผลกระทบเรื่องโลกร้อน พวกเขาจะเจอปัญหามากที่สุด แต่คนที่ปรับตัวได้มากที่สุดคือคนมีเงิน ซึ่งเป็นกลุ่มคนที่ใช้พลังงานมากที่สุดเช่นกัน

เราเลยคิดว่า Climate Justice Movement มันเป็นการเคลื่อนไหวที่สำคัญในยุคนี้ เพราะเป็นการควบรวมคนทั้งที่ทำงานด้านสิ่งแวดล้อม ความไม่ยุติธรรม กลุ่มที่ทำงานเรื่องเพศ สังคม และกลุ่มต่างๆ อีกมากมายไว้ด้วยกัน แล้วตอนนี้ก็เริ่มมีการดึงคนรุ่นใหม่เข้ามามีส่วนร่วมด้วย ซึ่งน่าจะเป็นหนทางที่ทำให้โลกดำรงต่อไปแบบยั่งยืน ทั้งเรื่องการใช้ทรัพยากร การดำเนินชีวิต และการมีส่วนร่วมของคน โดยเฉพาะคนรุ่นใหม่ที่จะได้รับผลกระทบต่อไปในอนาคต