ครูไทยบาร์เบอร์: ครูไม่เคารพกฎหมาย หรือนักเรียนไร้ระเบียบ

เปิดเทอมทีไร มักจะมีประเด็นเรื่องทรงผมนักเรียนให้ต้องถกเถียงอยู่ร่ำไป ปีแล้วปีเล่า ข่าวคราวที่ปรากฏแบบแทบจะคะเนได้คือ ครูเปลี่ยนจากการถือไม้เรียวเป็นการจับปัตตาเลี่ยนคอยไถผมนักเรียนหญิง-ชายโดยมีนัยสำคัญคือการทำโทษฐานที่ไว้ทรงผมผิดระเบียบ ทรงผมประหลาดถูกถากถางและถ่ายภาพเผยแพร่ว่อนโลกอินเทอร์เน็ต และนั่นนำมาซึ่งข้อโต้แย้งแบ่งออก 2 ฝั่งเป็นอย่างน้อย หนึ่ง ครูทำเกินไป สอง นักเรียนไม่มีระเบียบเอง

ความน่าเวียนหัวก็คือ เรื่องทรงผมนักเรียนเป็นข้อถกเถียงซ้ำๆ ไม่รู้จบ ราวกับว่าประเทศนี้ไม่มีบรรทัดฐานว่าอะไรทำได้ และอะไรห้ามทำ หากเราต่างยืนยันและยึดมั่นว่า “ทุกคนต้องทำตามกฎ” ต่อจากนี้คือการกางพัฒนาการของกฎหมายว่าด้วยทรงผมนักเรียน เพื่อให้อย่างน้อยที่สุด เราจะได้รู้ว่าใครกันแน่ที่ล้ำเส้น

หัวเกรียนนั้นได้แต่ใดมา

สืบค้นข้อกฎหมายที่ปรากฏว่าด้วยระเบียบของทรงผมโดยตรง ต้องย้อนกลับไปตั้งแต่กฎกระทรวงศึกษาธิการ ฉบับที่ 1 (พ.ศ. 2515) ซึ่งออกตามประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 132 โดยมีการระบุเรื่องทรงผมไว้ในข้อ 1 การแต่งกาย และความประพฤติดังต่อไปนี้ถือว่าไม่เหมาะสมแก่สภาพของนักเรียนว่า

“(1) นักเรียนชายไว้ผมยาว โดยไว้ผมข้างหน้าและกลางศีรษะยาวเกิน 5 เซนติเมตร และชายผมรอบศีรษะไม่ตัดเกรียนชิดผิวหนัง หรือไว้หนวดหรือเครา นักเรียนหญิงตัดผมหรือไว้ผมยาวเลยต้นคอ หากโรงเรียนหรือสถานศึกษาใดอนุญาต ให้ไว้ยาวเกินกว่านั้นก็ให้รวบให้เรียบร้อย นักเรียนใช้เครื่องสำอาง หรือสิ่งปลอมเพื่อการเสริมสวย”

ถัดจากนั้นไม่นาน มีการประกาศกฎกระทรวง ฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2518) ออกตามความในประกาศของคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 132 ให้ยกเลิกข้อความในข้อ 1 วงเล็บหนึ่ง ว่าด้วยความไม่เหมาะสมแก่สภาพนักเรียน แล้วใช้ข้อความนี้แทน

“(1) นักเรียนชายตัดผมหรือไว้ผมยาวจนด้านข้างและด้านหลังยาวเลยตีนผมหรือไว้หนวด ไว้เครา นักเรียนหญิงตัดผมหรือไว้ผมยาวเลยต้นคอ หากโรงเรียนหรือสถานศึกษาใดอนุญาตให้ไว้ยาวเกินกว่านั้นก็ให้รวบให้เรียบร้อย นักเรียนใช้เครื่องสำอาง หรือสิ่งปลอมเพื่อการเสริมสวย”

หากพิจารณาตามประกาศดังกล่าว ทั้งฉบับที่ 1 และฉบับที่ 2 ซึ่งออกมาเพื่อแก้ไข ก็จะพบข้อบังคับและข้อยกเว้นไว้ในคราวเดียวกัน กล่าวคือ ตามระเบียบนักเรียนชายต้องตัดผมเกรียน และนักเรียนหญิงต้องไม่ไว้ผมยาวเกินต้นคอ แต่ ณ ที่นี้ก็เปิดช่องให้สถานศึกษาใช้ดุลยพินิจให้ไว้ผมยาวได้เช่นกัน เพียงแต่ต้องรวบผมให้เรียบร้อย

อย่างไรก็ตามในทางปฏิบัติแล้ว แม้ประกาศฉบับที่ 2 ไม่ได้ระบุความยาวละเอียดถึงการใช้ไม้บรรทัดวัดเซนติเมตร เรากลับพบว่า กฎหมายที่ประกาศใช้เมื่อ 45 ปีที่แล้วกลายเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่บังคับใช้อย่างเคร่งครัดเพียงครึ่งเดียว หัวเกรียนและผมยาวไม่เกินต้นคอคือทรงผมมาตรฐานของนักเรียนไทย ผิดจากนี้ย่อมเป็นสิ่งที่ยอมรับไม่ได้

ความพยายามของการรองทรง

ปี 2556 นายพงศ์เทพ เทพกาญจนา รัฐมนตรีว่าการทรวงศึกษาธิการในขณะนั้น กลับมาทบทวนเรื่องทรงผมนักเรียนอีกครั้ง โดยมีการทำจดหมายเวียนไปยังสถานศึกษาสังกัดกระทรวงศึกษาธิการ โดยยึดกฎกระทรวง ฉบับที่ 2 ซึ่งประกาศไว้เมื่อปี 2518 ซึ่งตีความว่ากฎดังกล่าวอนุญาตให้นักเรียนชายตัดผมรองทรงได้ เพราะข้อความที่ระบุว่า “นักเรียนชายตัดผมหรือไว้ผมยาวจนด้านข้างและด้านหลังยาวเลยตีนผม” ไม่ได้เท่ากับต้องตัดทรงเกรียนแต่อย่างใด นอกจากนี้จดหมายเวียนดังกล่าวยังย้ำว่า อนุญาตให้นักเรียนหญิงสามารถเลือกได้ว่าจะไว้ผมสั้นหรือผมยาว

อย่างไรก็ตามการดำเนินการครั้งนั้นยังไม่ถึงขั้นพิจารณาออกเป็นกฎหมาย แต่เกิดการรัฐประหารในปี 2557 เสียก่อน การถกเถียงว่าด้วยทรงผมจึงติดแหง็กอยู่หล่มเดิม

กฎหมายใหม่ว่าด้วยทรงผมนักเรียน

ปี 2563 กระทรวงศึกษาธิการออกระเบียบว่าด้วยการไว้ทรงผมของนักเรียนโดยเฉพาะ โดยมีเจตนารมณ์เพื่อความชัดเจนในการดำเนินงานของสถานศึกษา และความสอดคล้องของสถานการณ์ปัจจุบัน อันจะเป็นการคุ้มครองศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของนักเรียน

ระเบียบนี้ใช้อำนาจตามมาตรา 12 ของ พ.ร.บ.ระเบียบบริหารราชการกระทรวงศึกษาธิการ 2546 ซึ่งให้อำนาจรัฐมนตรีกำหนดนโยบายที่สอดคล้องกับที่แถลงไว้ต่อรัฐสภา นำมาสู่การระบุลงไปในข้อ 4 ของระเบียบดังกล่าวว่า

ข้อ 4 นักเรียนต้องปฏิบัติตนเกี่ยวกับการไว้ทรงผม ดังนี้

(1) นักเรียนชายจะไว้ผมสั้นหรือผมยาวก็ได้ กรณีไว้ผมยาวด้านข้าง ด้านหลังต้องยาวไม่เลยตีนผม ด้านหน้าและกลางศีรษะให้เป็นไปตามความเหมาะสมและมีความเรียบร้อย
(2) นักเรียนหญิงจะไว้ผมสั้นหรือผมยาวก็ได้ กรณีไว้ผมยาวให้เป็นไปตามความเหมาะสมและรวบให้เรียบร้อย

ข้อ 5 นักเรียนห้ามปฏิบัติตนดังนี้

(1) ดัดผม
(2) ย้อมสีผมให้ผิดไปจากเดิม
(3) ไว้หนวดหรือเครา
(4) กากระทำอื่นใดซึ่งไม่เหมาะสมกับสภาพการเป็นนักเรียน เช่น การตัดแต่งทรงผมเป็นทรูปทรงสัญลักษณ์หรือลวดลาย

ข้อ 6 ความในข้อ 4 และข้อ 5 มิให้นำมาใช้บังคับแก่นักเรียนที่มีเหตุผลความจำเป็นในการปฏิบัติตามหลักศาสนาของตนหรือการดำเนินกิจกรรมของสถานศึกษา และให้หัวหน้าสถานศึกษาเป็นผู้มีอำนาจพิจารณาอนุญาต

ข้อ 7 ภายใต้บังคับข้อ 4 ให้สถานศึกษาโดยความเห็นชอบของคณะกรรมการสถานศึกษา หรือคณะกรรมการบริหารโรงเรียนวางระเบียบเกี่ยวกับการไว้ทรงผมของนักเรียนที่มีความเฉพาะเจาะจงได้เท่าที่ไม่ขัดหรือแย้งกับระเบียบนี้

การดำเนินการตามวรรคหนึ่งให้ยึดถือหลักความเหมาะสมในการพัฒนาบุคลิกภาพที่ดีของนักเรียน และการมีส่วนร่วมของนักเรียน สถานศึกษา ผู้ปกครอง และชุมชนท้องถิ่น

อ่านดูข้อกฎหมายดังกล่าว ดูเหมือนจะมีความก้าวหน้าในการไว้ทรงผมของนักเรียน โดยเฉพาะการระบุว่านักเรียนทั้งหญิงชาย “ไว้ผมสั้นหรือยาวก็ได้” แต่เมื่อพิจารณาในภาพรวมกลับพบข้อความที่คลุมเครือเพื่อตีความ นั่นคือทั้งหมดต้องเป็นไปตาม “ความเหมาะสมและมีความเรียบร้อย” คำถามก็คือ ความเหมาะสมนั้นพิจารณาอย่างไร มาตรวัดของความพอใจนั้นใครกำหนด นอกจากนี้ในข้อ 7 ยังให้อำนาจของสถานศึกษาวางระเบียบได้เองตราบใดที่ไม่ขัดกับระเบียบดังกล่าวก็กลายเป็นความทึมเทาในความคลุมเครืออีกชั้น

กล่าวคือ ทั้งหมดที่ว่าเป็นการใช้ ‘ดุลยพินิจ‘ ของสถานศึกษานั้นๆ เที่ยวกำหนดทรงผมของนักเรียนอยู่ดี

จากไม้เรียวสู่ปัตตาเลี่ยน

ภาพนักเรียนชายถูกไถหัวด้วยปัตตาเลี่ยน ส่วนนักเรียนหญิงถูกกรรไกรตัดฉับจนแหว่งวิ่น ปลิวว่อนทั่วโลกออนไลน์ ฝ่ายเห็นด้วยส่งเสียงเชียร์เย้วๆ บนโซเชียลมีเดีย ทำนองว่า “ดีแล้ว ทรงผมเหล่านี้คือการรักษาวัฒนธรรมอันดีงามของไทย คนรุ่นพ่อรุ่นแม่ก็ตัดทรงนี้ไม่เห็นมีปัญหา ทำไมแค่นี้ถึงทำตามกฎไม่ได้”

คำถามย้อนกลับไปกลับมา หากพิจารณาตามกฎที่มักอ้างถึง เราจะพบว่าไม่มีข้อใดที่บังคับอย่างชัดเจนว่านักเรียนต้องไว้ผมอย่างที่คนรุ่นก่อนสมาทานความเชื่อ เต็มที่กฎนั้นก็แค่คลุมเครือและเปิดโอกาสให้เกิดการลิดรอนสิทธิบนกบาลของนักเรียน

และหากพิจารณาอย่างถ้วนถี่กว่านั้น ไม่มีกฎหมายใดที่กำหนด ‘บทลงโทษ’ ให้ครูบาอาจารย์ถือวิสาสะเที่ยวไปกล้อนผมเด็กได้ตามอำเภอใจ หากเคารพกฎกันจริงๆ อาจต้องกางระเบียบกระทรวงศึกษาธิการว่าด้วยการลงโทษนักเรียนและนักศึกษาปี 2548 ซึ่งระบุในข้อ 5 ว่า การลงโทษนั้นทำได้ 4 สถานคือ

  1. ว่ากล่าวตักเตือน
  2. ทำทัณฑ์บน
  3. ตัดคะแนนความประพฤติ
  4. ทำกิจกรรมเพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรม

การกล้อนผมนี้ผิดหรือไม่ เพื่อความสบายใจอาจต้องฟังเสียงของ นายประเสริฐ บุญเรือง ปลัดกระทรวงศึกษาธิการ ที่ให้ยกเลิกกฎกระทรวงปี 2518 และย้ำว่าให้ยึดระเบียบใหม่ที่เพิ่งประกาศใช้ พร้อมทั้งระบุว่า การกระทำของโรงเรียนด้วยการกล้อนผมขณะนี้เป็นสิ่งที่ไม่ถูกต้อง

อ่านถึงตรงนี้อาจต้องทบทวนจุดยืนของตนเองอีกครั้ง หากบูชากฎเกณฑ์จริงดังที่กล่าวอ้าง ก็ควรยืนบนฐานที่มีหลักพิง หาไม่แล้วก็โย้ไปเย้มาแล้วอ้างวัฒนธรรมอันดีงามของชาติไปเรื่อย

ขอโทษ – หากชื่นชมในรากเหง้าของบ้านเมืองขนาดนั้น แนะนำให้ย้อนกลับไปดูทรงผมนักเรียนก่อนการประกาศกฎกระทรวง พ.ศ. 2515 แล้วจะพบว่าทรงผมในอดีตนั้นเฟี้ยวเพียงใด

อ้างอิง

Author

โกวิท โพธิสาร
เพลย์เมคเกอร์สารพัดประโยชน์ผู้อยู่เบื้องหลังเว็บไซต์ waymagazine.org มายาวนาน ก่อนตัดสินใจวางมือจากทีวีสาธารณะ มาร่วมปีนป่ายภูเขาลูกใหม่ในฐานะ ‘บรรณาธิการ’ อย่างเต็มตัว ทักษะฝีมือ จุดยืน และทัศนคติทางวิชาชีพของเขา ไม่เป็นที่สงสัยทั้งในหมู่คนทำงานข่าวและแม่ค้าร้านลาบ

Illustrator

ณขวัญ ศรีอรุโณทัย
อาร์ตไดเร็คเตอร์ผู้หนึ่ง ชอบอ่าน เขียน และเวียนกันเปิดเพลงฟัง

เราใช้คุกกี้เพื่อพัฒนาประสิทธิภาพ และประสบการณ์ที่ดีในการใช้เว็บไซต์ของคุณ โดยการเข้าใช้งานเว็บไซต์นี้ถือว่าท่านได้อนุญาตให้เราใช้คุกกี้ตาม นโยบายความเป็นส่วนตัว

Privacy Preferences

คุณสามารถเลือกการตั้งค่าคุกกี้โดยเปิด/ปิด คุกกี้ในแต่ละประเภทได้ตามความต้องการ ยกเว้น คุกกี้ที่จำเป็น

ยอมรับทั้งหมด
Manage Consent Preferences
  • Always Active

บันทึกการตั้งค่า