ในตอนหนึ่งของซีรีส์ The Big Bang Theory ตัวเอกคือ ดร.เชลดอน ซึ่งเป็นนักฟิสิกส์ท้าคนรักของเขาชื่อ เอมี ซึ่งเป็นนักประสาทวิทยาและอาจจะมีอาการในกลุ่มออทิสติก สเปกตรัมดิสออเดอร์ (Autism Spectrum Disorder) ด้วย แต่ก็น้อยกว่าเชลดอนแน่ๆ เขาท้าเธอว่าลองพูดอะไรที่จะทำให้เขาเหวอระดับคางตกได้ให้ดูหน่อยซิ
เอมีรับคำท้า
เธอว่าหนังเรื่อง ขุมทรัพย์สุดขอบฟ้า (Raiders of the Lost Ark) ที่ แฮริสัน ฟอร์ด รับบทเป็น อินเดียนนา โจนส์ นั้น หนังทั้งเรื่องไม่ต้องมีอินเดียนนา โจนส์ก็ได้ เพราะจะมีหรือไม่มีเขาก็มิได้เปลี่ยนแปลงตอนจบอะไรเลย
เชลดอนร้องอะฮ้า ออกจะหมิ่น จอร์จ ลูคัส และ สตีเวน สปีลเบิร์ก เกินไปแล้ว ลองอธิบายมาซิว่าทำไม
เอมีจึงว่าต่อไปว่า หนังทั้งเรื่องหมดเวลาไปกับการแย่งชิงหีบบรรจุบัญญัติ 10 ประการระหว่างอินเดียนนา โจนส์กับพวกนาซี เมื่อถึงตอนท้ายนาซีเปิดหีบแล้วก็ตายหมดทั้งกองทัพอยู่ดี ที่จริงอินเดียนนา โจนส์จะอยู่เฉยๆ ไม่ทำอะไรเลยก็ได้ปล่อยนาซีเอาหีบไปแล้วก็ตายหมดวันยังค่ำ หนังจึงไม่ต้องมีเขาก็ได้
เชลดอนคางตกจริงๆ
ผมเริ่มรู้สึกแบบนั้นกับความรู้มากมายที่เกิดขึ้นในสังคมไทยวันนี้ เรามีความรู้เรื่องน้ำท่วม ฝนแล้ง ฝุ่นควัน ราคาน้ำมัน การผูกขาดการค้า การผูกขาดไอที โรคระบาดและวิธีจัดการ การศึกษาสมัยใหม่ที่ควรจะเป็น พัฒนาการเด็ก ความสำคัญของพ่อแม่ต่อเด็ก 3 ขวบปีแรก สังคมผู้สูงอายุ สวัสดิการสังคม ภาษีที่ดิน ฯลฯ อะไรทั้งหมดที่ร่ายยาวมา เรามีนักวิชาการที่เก่งจริง มิใช่เก่งธรรมดา มีนักปฏิบัติที่ทำได้จริงมิใช่ดีแต่พูด เรามีองค์ความรู้ที่แน่นหนา มีงานวิจัยรองรับ มีหลักวิทยาศาสตร์ครบถ้วน แต่เราขับเคลื่อนอะไรมิได้เลย
องค์ความรู้มากมายถูกปล่อยให้ลอยไปลอยมาพูดไปพูดมาอยู่ฉะนั้น เฉพาะเรื่องที่ผมพอมีความรู้เช่นงานปฏิรูปการศึกษาและงานพัฒนาการเด็ก เรารู้จนไม่รู้ว่าจะรู้อย่างไรอีกแล้ว (จะว่าไปองค์ความรู้เหล่านี้มีมาตั้งแต่สมัยชาลส์ ดาร์วิน และถูกพิสูจน์อย่างแน่นหนาแล้วตั้งแต่ทศวรรษที่ 1980) แต่เราก็ไม่สามารถขับเคลื่อนอะไรได้
เราปล่อยให้การศึกษายังคงล้าหลังและทำร้ายเด็กทุกวัน ประชุมกันไป แสดงความคิดเห็นกันไป แล้วปล่อยให้กระทรวงฯ ลอยนวลต่อไป เรามีนวัตกรรมดีๆ ช่วงโควิด-19 ให้เห็นจนกระทั่งโควิด-19 มีทีท่าจะจบแล้วแต่การศึกษาของเราไม่เปลี่ยนแปลงอะไรเลย งานเด็กเล็กก็คล้ายกัน มีแต่พ่อแม่ที่มีความรู้และกำลังทรัพย์ทำกันเองช่วยเหลือกันเองโดยรัฐมิได้ช่วยเหลืออะไร ศูนย์เด็กเล็กทั่วประเทศยังขาดแคลนทรัพยากรอย่างไรก็อย่างนั้น ครูไม่พอ ความรู้ไม่พอ และเงินไม่พอ
ครั้งหนึ่งเราเคยคุยกันว่าการส่งผ่านความรู้ที่เรียกว่า ‘knowledge transfer’ ใช้ไม่ได้ สังคมจะขับเคลื่อนได้ด้วยการจัดการความรู้ที่เรียกว่า ‘knowledge management’ หลังจากนั้นองค์กรราชการและเอกชนก็จัดการความรู้ขนานใหญ่
ผมเป็นส่วนหนึ่งของงานจัดการความรู้เรื่องปฏิรูปการศึกษาอยู่หลายครั้ง เมื่อเวลาผ่านมาทั้งหมดก็สูญเปล่าอยู่ดี จะมีหรือไม่มีความรู้ จะส่งผ่านความรู้ด้วย ToT (Training of Trainers วิธีใช้ผู้เชี่ยวชาญ 1 คน หรือ 1 กลุ่ม มาอบรมโดยหวังว่าจะสามารถโคลนนิงวิทยากรกระจายออกไป) หรือจัดการความรู้ด้วย KM ผลลัพธ์สุดท้ายคือไม่มีผลลัพธ์
นอกจากนักวิชาการ สังคมเรามีนักคิดมากด้วย นักคิดเป็นบุคคลที่สังคมจำเป็นต้องมีเพราะสามารถพาเราคิดนอกกรอบ ตั้งคำถาม และนำพาสังคมให้ก้าวข้ามตนเองไปถึงระดับปรัชญาได้ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญ แต่นักคิดจำนวนมากก็ถูกแช่แข็ง ขับไล่ หรือจับกุม หลายคนก็เปลี่ยนความคิดตนเองจากขาวเป็นดำเฉย เคยเห็นหัวก้าวหน้าอยู่ดีๆ กลายเป็นสอวอไปเสีย ไม่นับที่สับสนระหว่างเลข 5 กับเลข 8 อีกต่างหาก ดูเหมือนนักคิดของเราไม่สร้างการเปลี่ยนแปลงได้เท่าไรนักเช่นกัน
ความเห็นก็มิใช่เรื่องน่ารังเกียจ คนทุกคน ประชาชนทุกหมู่เหล่ามีสิทธิมีเสียงที่จะแสดงความคิดเห็นได้โดยไม่จำเป็นต้องมีการศึกษา เรื่องที่ว่าคนกรุงเทพฯ ควรมีเสียงมากกว่าคนในชนบทเป็นตรรกวิบัติที่คนพูดเองก็รู้อยู่แก่ใจว่าวิบัติ แต่เป็นว่าความคิดเห็นของประชาชนถูกริบไปนานมากกว่าสิบปีอย่างต่อเนื่อง พูดง่ายๆ ว่าประชาชนจะไม่ต้องมีก็ได้ ขอแค่แรงงานไว้ขับเคลื่อนเศรษฐกิจระดับชาติก็พอแต่ไม่ต้องคิด รวมทั้งไม่ต้องเห็น แล้วก็ไม่ต้องกิน
ถามว่าแล้วจะทำอย่างไร ถึงวันนี้แล้วคนไทยจำนวนมากเข้าใจคำว่ากระจายอำนาจหรือท้องถิ่นปกครองตนเองมากขึ้น แต่เชื่อได้ว่ายังติดขัดที่ระดับพอเข้าใจแต่ไม่เห็นภาพที่ชัดเจน คนจำนวนมากเห็นกับตาแล้วว่ารัฐบาลกลางแก้ปัญหาฝุ่นควันมิได้ ถนนหนทางที่ตัดแล้วซ่อมซ่อมแล้วตัดชั่วนาตาปี มิใช่เรื่องที่ส่วนท้องถิ่นจะช่วยเหลืออะไรเราได้ ปฏิรูปการศึกษาจะไม่มีวันทำได้หากโรงเรียนมิใช่ของท้องถิ่น แม้แต่โรงพยาบาลก็ต้องเป็นของท้องถิ่นด้วย ท้องถิ่นจึงจะพัฒนาโรงพยาบาลเพื่อประชาชนได้จริงๆ เสียที มิใช่พัฒนาโรงพยาบาลเพื่อกระทรวงฯ อย่างที่เห็น เป็นต้น
ความไม่ชัดเจนเรื่องความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการเลือกตั้งผู้ว่าราชการจังหวัด การปกครองส่วนภูมิภาค และการปกครองส่วนท้องถิ่น ทำให้ประชาชนจังหวัดต่างๆ ไม่รู้เรื่องการกระจายงบประมาณไปด้วย ชาวบ้านจำนวนมากยังไม่ยอมเชื่อว่าส่วนท้องถิ่นไม่มีเงินมากพอ ไม่นับว่ายังไม่มีความสามารถมากพอที่จะฟังเสียงคนในท้องถิ่น แต่เรื่องนี้ฝึกฝนกันได้ขอแค่เวลาเท่านั้น
ตัวแทนของกระทรวงและกรมจากกรุงเทพฯ ที่มานั่งเก้าอี้ตามจังหวัดต่างๆ มิใช่คนไม่ดี ผู้ว่าราชการจังหวัดจากกรุงเทพฯ ก็มิใช่คนไม่ดี แต่พวกเขาไม่มีวันรู้เรื่องของบ้านของเรา เวลาเราเดินไปตามถนนหลวงในชนบทผ่านตัวเมือง เช่น ผมเคยเดินเท้าจากตัวเมืองเชียงรายไปสถาบันราชภัฏซึ่งตั้งห่างออกไป 8 กิโลเมตร จะเห็นความไม่สะอาดและไร้ระเบียบแบบแผนของการสร้างบ้านแปงเมืองทุกระยะ ขยะเกลื่อนไปตลอดเส้นทางเพียงแต่ขับรถเร็วจะไม่เห็น ไม่นับว่าไม่มีทางเดินเท้าอีกต่างหาก และหากเดินเข้าซอยสักซอยเพื่อดูบ้านเรือนผู้คนอย่างใกล้ชิดพบน้ำขังระบายไม่ออกมากมายเต็มไปหมด จึงว่าผู้ว่าฯ ไม่เคยเห็นภาพเหล่านี้แน่ และถึงเห็นท่านก็ไม่มีเวลาจะสนใจเพราะต้องทำงานตามที่ส่วนกลางสั่งก่อน
เหล่านี้ต้องการผู้เชี่ยวชาญเรื่องการกระจายอำนาจมาช่วยเพื่อทำให้ภาพชัด การกระจายอำนาจจึงจะช่วยให้องค์ความรู้ทุกสาขาข้างต้นเดินหน้าได้เสียที
มีคนไทยจำนวนไม่มากที่รู้ว่างานทุกงานของทุกกระทรวงติดขัดอยู่ที่ส่วนกลาง อำนาจไม่มา เงินไม่มี อะไรๆ ก็จะทำไม่ได้ทั้งนั้น ไม่นับว่าผู้ใหญ่หลายคนก็บริหารหน่วยงาน กรมฯ กระทรวงฯ เพื่อเก้าอี้ตัวถัดไปจริง อีกตัวอย่างหนึ่งเรื่องผลิตแพทย์เพิ่ม จะผลิตไปอีกกี่ชาติก็ไม่ได้แพทย์มากพอมาช่วยเหลือส่วนท้องถิ่น เพราะเราผลิตใต้โครงสร้างของกรุงเทพฯ เป็นต้น
อีกตัวอย่างหนึ่งที่ใกล้ตัว ช่วง 2 ปีโควิด-19 ที่ผ่านมา เรามีตัวเลขว่าหญิงตั้งครรภ์แรกฝากครรภ์ลดลง เด็กขวบปีแรกได้วัคซีนไม่ครบมากขึ้น เด็กยากจนขาดสารอาหารมากขึ้น เด็กนักเรียนออกจากระบบมากขึ้น การเรียนรู้และพัฒนาการถดถอยมากขึ้น ตัวเลขเหล่านี้จะถูกแขวนไว้ที่กระทรวงฯ แต่ต่อให้ไม่แขวนกระทรวงฯ ก็ไม่มีปัญญาแก้ไขหรือป้องกันเพราะแต่ละจังหวัดมีปัญหากับบริบทเฉพาะตัว มีแต่ส่วนท้องถิ่นจึงจัดการปัญหาของตนเองได้
ในซีรีส์ The Big Bang Theory ตอนที่กล่าวถึงนี้ เชลดอนชวนสหายรัก 3 คนซึ่งแต่ละคนเป็นนักวิทยาศาสตร์ทั้งสิ้นมาระดมสมองเพื่อพิสูจน์ว่าเอมีผิด แต่จนแล้วจนรอด เธอถูก หนังขุมทรัพย์สุดขอบฟ้าไม่ต้องมีอินเดียนนา โจนส์ก็ได้ จะอย่างไรนาซีก็ต้องตาย
จะพูดว่าเวลาอยู่ข้างเราก็ได้ แต่เวลาอยู่ข้างเราที่เนิ่นนานออกไปเรื่อยๆ ก็จะมีคนถูกนาซีทำร้ายอยู่เรื่อยๆ เช่นกัน อินเดียนนา โจนส์ มิใช่ไร้ประโยชน์เสียทีเดียว เขาช่วยชีวิตคนได้หลายคนระหว่างทาง เราจึงจำเป็นต้องมีรัฐธรรมนูญ ประชาธิปไตย การเลือกตั้ง และการปกครองส่วนท้องถิ่นที่แข็งแรง สามารถทำงานได้โดยเร็ว
เวลาผ่านไปอีก 1 วัน เด็กไทยถดถอยอีก 1 วัน
Author
