ในฐานะของนักฟิสิกส์ และในฐานะที่ร่างวิทยานิพนธ์ปริญญาเอกถูกนำไปใช้ในการพัฒนาสร้างระเบิดปรมาณูลูกแรก ผู้ถูกกีดกันจากการมีส่วนร่วมเพราะแนวความคิดทางการเมืองแตกต่างจากลัทธิเอียงขวาในสหรัฐอเมริกาสมัยนั้น เดวิด โบห์ม (David Bohm) อาจถูกรู้จักในฐานะนักวิทยาศาสตร์ที่ทำงานกับไอน์สไตน์ และเป็นผู้เขียน ‘ทฤษฎีควอนตัม’ ซึ่งกล่าวอย่างตรงไปตรงมาก็อาจมองได้ว่าควอนตัมเป็นเรื่องที่อยู่พ้นการรับรู้ของบุคคลทั่วไป
จะมีสักกี่คนที่เข้าใจจริงๆ ว่าควอนตัมคืออะไร?
หากพิจารณาจากหนังสือในเล่มต่อๆ มาของโบห์ม อาจพอเห็นร่องรอยได้ว่าความสนใจของนักฟิสิกส์ผู้นี้ไม่ได้มองขึ้นไปยังเวิ้งฟ้าเบื้องนอกโลกของเราอย่างที่นักฟิสิกส์หรือนักวิทยาศาสตร์ส่วนมากมักเป็น โบห์มสนใจเรื่องสำรวจจิตและการเติบโตด้านในของตัวเอง ดังจะเห็นได้จากคำกล่าวของสำนักพิมพ์ที่ระบุว่า
…งานเขียนของเดวิด โบห์ม ว่าด้วยความสร้างสรรค์ (On Creativity) อาจจะเป็นที่รู้จักไม่น้อยไปกว่า ว่าด้วยสุนทรียสนทนา (On Dialogue) โดยเขาชี้ให้เห็นถึงความเชื่อมโยงของสองสิ่งนี้ การจะค้นพบแหล่งความสร้างสรรค์ ซึ่งโดยทั่วไปเชื่อว่าความสร้างสรรค์นั้นซ่อนอยู่ในความลึกซึ้งของจิตและห้วงคำนึงของปัจเจกบุคคล หากโบห์มเชื่อว่าเกิดจาก ‘พื้นที่ว่าง’ ของกลุ่มสนทนาที่เอื้อต่ออิสรภาพแห่งการสนทนาแบบไม่วางเงื่อนไข เปิดหน้าต่างสู่ขอบฟ้ากว้างต่อมุมมองอันสร้างสรรค์และความเป็นไปได้
ต่างๆ…ระหว่างสสาร
เอาแค่ความเข้าใจเบื้องต้นก่อน เรารับรู้กันว่า ‘สสาร’ นั้นอยู่รอบตัว กระทั่งในตัวเรา ตัวเราเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ ควบแน่นอยู่ภายในสิ่งที่เรียกว่าอะตอม คำถามของนักวิทยาศาสตร์ฟิสิกส์คือมีอะไรอยู่ระหว่างอะตอมไหม?
On Dialogue คือหนังสือที่ถูกเขียนขึ้นเพื่อตอบคำถามนั้น แต่เป็นคำตอบเพื่อสร้างสิ่งที่สำคัญกว่าการค้นหาลงไปในอะตอมว่ามีอะไรอยู่ระหว่าง คำตอบนั้นวางอยู่บนพื้นฐานของการสร้างความเข้าใจระหว่างมนุษย์ด้วยกัน เพื่อสร้างสันติสุข สร้างไมตรีให้เกิดขึ้นระหว่างบุคคลไปจนถึงระดับรัฐต่อรัฐ
โบห์มเขียนไว้ว่า
…เป้าประสงค์ของสุนทรียสนทนามิได้เป็นไปเพื่อวิเคราะห์สิ่งใดๆ หรือเพื่อเถียงให้ชนะ หรือเพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็น แต่เป็นไปเพื่อระงับยับยั้งความคิดของคุณเอง และคอยมองความคิดเห็นนั้น คอยรับฟังความคิดเห็นของทุกๆ คน และระงับยับยั้งมันไว้ และเฝ้ามองว่าสิ่งเหล่านั้นหมายถึงอะไร…
เป็นที่รับรู้กันมานานแล้วว่าอะตอมในร่างกายมนุษย์กับอะตอมในท่อนเหล็กท่อประปา และในแก้วน้ำที่เราดื่ม เป็นอะตอมเดียวกัน แต่มนุษย์แยกแยะสิ่งที่นำเข้าร่างกายได้กับสิ่งที่นำเข้าร่างกายไม่ได้ น้อยคนที่จะกินแก้วน้ำเปล่าๆ หรือท่อนเหล็กทั้งดุ้น ถ้าฟันคุณแข็งแรงพอ คงไม่มีใครห้าม
ทว่า…หากลองคิดตามสิ่งที่โบห์มเขียน แม้เรากับสิ่งต่างๆ จะประกอบสร้างขึ้นจากอะตอมเดียวกัน เมื่อเราตาย หรือเมื่อสิ่งต่างๆ นั้นถูกทำลายไป อะตอมทั้งหลายจะลอยล่องไปในช่องว่างระหว่างอากาศและเวลา
กระนั้น ในฐานะที่เปรียบตัวเองเป็นสิ่งภูมิปัญญาที่สุดบนพื้นพิภพ มนุษย์เรายังเต็มไปด้วยปัญหาของการสนทนาทั้งในระดับปัจเจกไปจนถึงระดับชาติ
ลำพังแค่จะคุยกับคนรักเช่นไรไม่ให้เกิดปัญหายังเป็นเรื่องยากยิ่งกว่าขบโจทย์คณิตศาสตร์ขั้นสูงด้วยซ้ำ
โบห์มจึงเสนอแนวคิดที่จะศึกษาแก่นแกนของบทสนทนาในทุกๆ ระดับ ซึ่งเบื้องต้นคือ เราต้องเข้าใจก่อนว่าสุนทรียสนทนาคือการระงับความคิดเห็นของตัวเราเอง
เคยเป็นใช่ไหม เวลาทุ่มเถียงทะเลาะกับใครด้วยเรื่องอะไร เราจะลืมสำรวจตรวจสอบอารมณ์ความคิดตัวเอง เราปล่อยให้ความโกรธ อคติ อีโก้ ชักนำไปจนที่สุดก็ทำลายไม่เพียงการสนทนา แต่เป็นความสัมพันธ์ระหว่างกัน ไม่ว่าความสัมพันธ์นั้นจะวางอยู่ในมิติของเพื่อน ครอบครัว คู่รัก รัฐชาติ
บทสนทนาในความเงียบ
โบห์มเล่าเรื่องราวความสัมพันธ์ระหว่างไอน์สไตน์และบอห์ร (Niels Bohr) สองนักฟิสิกส์ที่เคยเป็นเพื่อนและแลกเปลี่ยนความรู้ซึ่งกันและกัน แต่ต่างมีชุดความจริงคนละแบบ ที่สุดแล้วทั้งสองก็แยกทางกันไป กระทั่งหลายปีต่อมาเมื่อกลับมาพบกันที่มหาวิทยาลัยพรินซ์ตัน ทั้งสองก็ไม่รู้จะพูดคุยอะไรกัน ทั้งที่เคยพูดคุยกันมากมาย
เวลาเราโกรธกับเพื่อน คนรัก หรือในครอบครัว คำพูดที่มักได้ยินบ่อยๆ คือ แยกๆ กันไปก่อน ให้อารมณ์สงบลง อันที่จริงพอพิจารณาตามสิ่งที่โบห์มเขียน น้อยคนจริงๆ ที่จะเข้าใจว่าอารมณ์สงบไม่ได้หมายถึงอารมณ์นั้นหายไป แท้ที่จริงความโกรธและปมปัญหาระหว่างกันยังคงอยู่ มันถูกฝังในความเงียบของการไม่สนทนาระหว่างกัน
คำถามคือระหว่างความเงียบนั้น ถ้าคนหนึ่งใส่ใจที่จะยังสานสัมพันธ์ต่อ ความเป็นไปได้ในการก่อสนทนาขึ้นใหม่ก็จะเกิดขึ้น หากไม่แล้ว ความเงียบก็จะกลายเป็นการยุติความสัมพันธ์ไปในที่สุด โดยระยะเวลาของการผูกพันจะกลายเป็นความว่างเปล่าไปในทันที
ความคิดเช่นนี้จะโดยบังเอิญหรือไม่ก็ตาม พ้องกับสิ่งที่โบห์มเขียนไว้ในบทย่อย ‘เหนือสุนทรียสนทนา’ ที่ว่า
…ถ้าเราไม่สามารถสื่อสารและแบ่งปันความหมายร่วมกัน ความรักก็จะจืดจางลง ความรักระหว่างไอน์สไตน์และบอห์รจางหายไปเพราะพวกเขาไม่สื่อสารกันได้ แต่ถ้าเราสื่อสารกันได้อย่างแท้จริง มิตรภาพ การมีส่วนร่วม ความสมานฉันท์ และความรักก็จะเจริญงอกงาม…
ไม่ได้จะบอกว่าเวลาโกรธ เกลียด ให้นั่งลงคุยกันดีๆ เพราะในห้วงอารมณ์เช่นนั้น โดยส่วนมากเรามักไม่ค่อยเห็นตัวเองอย่างแท้จริง การแยกตัวเองออกมาจากสถานการณ์เช่นนั้น ถึงที่สุดก็ยังจำเป็น ดังนั้น โบห์มจึงบอกว่าสุนทรียสนทนาโดยแท้แล้วคือการระงับยับยั้งความคิดตัวเอง เพื่อสร้าง ‘พื้นที่ของความเงียบ’ ระหว่างกัน แต่การสานต่อความสัมพันธ์แม้อีกฝ่ายอาจไม่อยากสนทนาด้วยแล้วก็เป็นสิ่งจำเป็นด้วยเช่นกัน
หากไม่ใช่ในระดับปัจเจกที่การกลับมาคืนดีคือการบอกว่าฉันยังรักคุณ ในระดับสังคมและการเมือง สุนทรียสนทนาก็ยังเป็นการบอกว่าเราไม่ต้องมองความจริงเหมือนกัน แต่เราควรเข้าใจความหมายในความจริงของอีกฝ่าย ซึ่งสิ่งนั้นจะเกิดขึ้นได้ต่อเมื่อเรารับฟังความเห็นของผู้อื่น
ไม่ว่าคนผู้นั้นจะเป็นคนที่เราเห็นต่างเพียงไรก็ตาม
Author
