‘วาทกรรม’ (discourse) เป็นคำที่ถูกใช้อย่างดาษดื่นเต็มหน้าจอ เต็มฟีดโซเชียลมีเดียกันทุกวัน เมื่อพูดถึงประเด็นทางการเมือง มีการยกวาทกรรมขึ้นมากล่าวกันอย่างกว้างขวาง แต่ผู้พูดอาจไม่ได้มีความเข้าใจในสิ่งที่เรียกว่าวาทกรรมมากนัก ทำให้ถ้อยคำจำนวนมากอยู่ในสภาวะกํ้ากึ่งระหว่าง ‘วาทกรรม’ หรือ ‘สำนวนโวหาร’
‘วาทกรรม’ มีความหมายที่หลากหลายในเชิงภาษาศาสตร์และสังคมศาสตร์ แต่เราไม่สามารถหลบหลีกนักปรัชญาชาวฝรั่งเศสผู้เลื่องชื่ออย่าง มิเชล ฟูโกต์ (Michel Foucault) ไปได้ เพราะเขาคือคนหนึ่งที่ศึกษาวาทกรรมอย่างลึกซึ้ง ฟูโกต์เน้นยํ้าถึงความสัมพันธ์ระหว่าง ‘อำนาจ/ความรู้’ (power/knowledge) และวาทกรรมต้องมีการบังคับควบคุมเชิงอำนาจ เป็นระบบและกระบวนการในการผลิตสร้าง (constitute) ให้อัตลักษณ์ (identify) และให้ความหมาย (signify) ต่อสรรพสิ่งในสังคม ทั้งยังทำให้สิ่งที่สร้างขึ้นดำรงอยู่และเป็นที่ยอมรับของสังคมอีกด้วย
หากจะสรุปโดยคร่าวว่า วาทกรรมในทัศนะของฟูโกต์คืออะไร เราอาจต้องใช้เกณฑ์ ‘การวิเคราะห์วาทกรรมแบบฟูโกต์’ (Foucauldian discourse analysis) เพื่อระบุว่า คำไหนเป็นหรือไม่เป็นวาทกรรม หรือเป็นเพียง ‘โวหาร’ หรือแค่ ‘วิวาทะ’ ตัวอย่างเช่น
![](https://waymagazine.org/wp-content/uploads/2023/09/1-899x900.jpg)
ตระบัดสัตย์ (ไม่เป็นวาทกรรม)
จากการวิวาทะเดือดระหว่าง ‘โตโต้’ ปิยรัฐ จงเทพ สส. กรุงเทพฯ พรรคก้าวไกล กับนายแพทย์ชลน่าน ศรีแก้ว รมว.สาธารณสุข คำว่า ‘ตระบัดสัตย์’ ไม่เข้าข่ายวาทกรรม แต่เป็นการยก ‘สำนวนโวหาร’ เปรียบเทียบกับพลเอกสุจินดา คราประยูร อดีตนายกรัฐมนตรี ที่ตระบัดสัตย์ รับตำแหน่งนายกรัฐมนตรีสืบทอดอำนาจคณะรักษาความสงบเรียบร้อยแห่งชาติ (รสช.) จนนำไปสู่เหตุการณ์พฤษภาทมิฬ
![](https://waymagazine.org/wp-content/uploads/2023/09/2-899x900.jpg)
นายกฯ ส้มหล่น (ไม่เป็นวาทกรรม)
กลายเป็น ‘วิวาทะ’ เดือดหลัง ศิริโรจน์ ธนิกกุล สส. สมุทรสาคร พรรคก้าวไกล ใช้คำว่า ‘นายกฯ ส้มหล่น’ ในระหว่างอภิปรายการแถลงนโยบายของรัฐบาลจนนำไปสู่การประท้วงจาก สส. เพื่อไทย คำนี้ก็เป็นการยก ‘สำนวนโวหาร’ เปรียบเทียบอีกเช่นเคย ถึงที่มาของนายกรัฐมนตรีจากพรรคที่ได้คะแนนเสียงเลือกตั้งเป็นลำดับ 2
![](https://waymagazine.org/wp-content/uploads/2023/09/3-899x900.jpg)
ด้อยค่า (เป็นวาทกรรม)
วาทกรรมด้อยค่าถูกนำมาใช้มากมายหลายครั้ง ในการสลายความชอบธรรมทางการเมือง เพราะหากพิจารณาตามแบบฟูโกต์แล้ว วาทกรรมชุดนี้มีถ้อยแถลงถึงความสัมพันธ์เชิง ‘อำนาจ’ ที่ควบคุม ความคิด ความรู้ กำหนดและให้ความหมายว่า อะไรคือการด้อยค่า เช่น การตีตราว่าม็อบล้มล้างการปกครอง เป็นต้น
![](https://waymagazine.org/wp-content/uploads/2023/09/4-900x900.jpg)
ล้มเจ้า (เป็นวาทกรรม)
วาทกรรมนี้มีความสัมพันธ์ระหว่างอำนาจ/ความรู้ ในการให้ความหมาย การสร้างความจริงชุดหนึ่งขึ้นมาเพื่อควบคุมบงการ เช่น การทำ ‘ผังล้มเจ้า’ ของศูนย์อำนวยการแก้ไขสถานการณ์ฉุกเฉิน (ศอฉ.) ซึ่งสุดท้ายแล้ว พลโทสรรเสริญ แก้วกำเนิด อดีตโฆษก ศอฉ. ยอมรับว่าไม่จริง แต่ถูกนำไปใช้เป็นเครื่องมือสร้างความชอบธรรมในการสลายการชุมนุมคนเสื้อแดง ทำให้สังคมขณะนั้นสนับสนุนและพากันออกมาทำกิจกรรม Big Cleaning Day
![](https://waymagazine.org/wp-content/uploads/2023/09/5-900x900.jpg)
ชังชาติ (เป็นวาทกรรม)
คำคำนี้ถูกผลิตขึ้นมาเพื่อตอบโต้ผู้ชุมนุมทางการเมืองในช่วงปี 2562 หลังจากเพลง ‘ประเทศกูมี’ ของกลุ่มศิลปินแรป RAP ได้ถูกปล่อยออกมาโดยมีเนื้อหาเสียดสีการเมืองและสังคมไทย จนพลเอกอภิรัชต์ คงสมพงษ์ อดีต ผบ.ทบ. ถึงกลับเอามาวิพากษ์วิจารณ์ ด้อยค่า และให้ความหมายเพลงและกลุ่มผู้ชุมนุมว่าการกระทำเช่นนี้คือ ‘การชังชาติ’
![](https://waymagazine.org/wp-content/uploads/2023/09/6-900x900.jpg)
มีลุงไม่มีเรา (ไม่เป็นวาทกรรม)
เป็นคำโฆษณาหาเสียงของพรรคก้าวไกล ในลักษณะสำนวนโวหารหรือคำคม ที่นำมาใช้แสดงจุดยืนหาเสียงในช่วงการเลือกตั้งที่ผ่านมา