ในปี 1972 การประชุมสมัยสามัญขององค์การยูเนสโก (General Conference of UNESCO) ครั้งที่ 17 ณ กรุงปารีส ได้ประกาศข้อตกลงที่มีชื่อว่า ‘อนุสัญญามรดกโลก’ (World Heritage Convention) เพื่อปกป้องและคุ้มครองมรดกทางธรรมชาติและวัฒนธรรมในระดับชาติ จากความเสื่อมโทรมทางธรรมชาติและผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและเศรษฐกิจที่รุกคืบอย่างรุนแรงและรวดเร็ว
โครงการมรดกโลก (World Heritage Program) ถือได้ว่าประสบความสำเร็จอย่างสูงในการปกป้องแหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติและวัฒนธรรม อาทิ สามารถนำไปสู่การยกเลิกการสร้างเขื่อนเหนือน้ำตกวิกตอเรีย (Victoria Falls) และการกดดันเพื่อยกเลิกการสร้างทางหลวงใกล้พีระมิดแห่งกีซ่า (The Great Pyramid of Giza)
ทว่าบางครั้งการปกป้องแหล่งมรดกโลกก็ดูเหมือนจะเกินกว่าความสามารถของมนุษย์ ซ้ำร้ายภัยคุกคามเหล่านั้นกลับมาจากน้ำมือมนุษย์ด้วยกันเอง อย่างผลกระทบจากสงครามขัดแย้งที่เกิดขึ้นในเมืองซานา ประเทศเยเมน ที่ส่งผลให้สถาปัตยกรรมและสถานที่สำคัญในเมืองถูกทำลาย หรือหมู่บ้านฮอยอัน ประเทศเวียดนาม ที่เคยเงียบสงบ กลับหนาแน่นไปด้วยนักท่องเที่ยวจำนวนมาก
คำถามที่ตามมาคือ การได้ชื่อว่า ‘แหล่งมรดกโลก’ นั้นเพียงพอที่จะปกป้องและคุ้มครองสถานที่ที่กำลังถูกคุกคามได้หรือไม่
การท่องเที่ยวและการพัฒนาเมือง
แน่นอนว่าการถูกเลือกให้เป็นแหล่งมรดกโลกนั้นจะได้รับการสนับสนุนและช่วยเหลือในการอนุรักษ์คุ้มครองเป็นหลักสำคัญ อีกทั้งยังช่วยผลักดันเศรษฐกิจด้านการท่องเที่ยวไปพร้อมกันอีกด้วย แต่ถึงเช่นนั้นปัญหาใหม่ก็ได้ปรากฏตามมา ไม่ว่าจะเป็นการเติบโตอย่างรวดเร็วของแหล่งท่องเที่ยว หรือจำนวนนักท่องเที่ยวที่ล้นหลามเกินกว่าจะรองรับ
หนึ่งในตัวอย่างคือ นครวัด (Angkor Wat) ซึ่งตั้งอยู่ในเมืองเสียมราฐ ประเทศกัมพูชา ที่ประสบปัญหาการจัดการน้ำเนื่องจากมีนักท่องเที่ยวจำนวนมากและประชากรที่เพิ่มขึ้น เมื่อน้ำขาดแคลน ทำให้ทางการจำเป็นต้องดึงน้ำบาดาลมาใช้ ทำให้หน้าดินรวมไปถึงบริเวณที่ตั้งของโบราณสถานค่อยๆ เกิดการทรุดตัวลง
จากปัญหาดังกล่าว ทางยูเนสโกจึงเปิดโครงการนำร่องในการปรับปรุงและฟื้นฟูระบบน้ำในนครมรดกโลกและเมืองเสียมราฐ (Enhancing and Restoring Water Systems in Angkor World Heritage Site and Siem Reap City) เพื่อเสนอทางแก้ไขอย่างยั่งยืน
อีกมุมหนึ่งในฝั่งยุโรป ทุกๆ ช่วงต้นปี ณ กรุงเวียนนา ประเทศออสเตรีย จะมีการจัดงาน Eistraum หรือ Viennese Ice Dream บริเวณด้านหน้าศาลากลางกรุงเวียนนา (Rathaus der Stadt Wien) ปรากฏลานสเก็ตน้ำแข็งขนาดใหญ่ท่ามกลางสถาปัตยกรรมแบบนีโอโกธิค ซึ่งดึงดูดเหล่าผู้ชื่นชอบกีฬาฤดูหนาวและนักท่องเที่ยวมากกว่า 100,000 คน
ด้วยความนิยมที่ล้นหลาม จึงนำไปสู่การเกิดแผนพัฒนาเมืองในบริเวณทางตอนใต้ของสวนสาธารณะ Stadtpark ที่อยู่ห่างจากศาลากลางประมาณ 1.7 กิโลเมตร โดยในแผนดังกล่าวประกอบไปด้วย อพาร์ตเมนต์สุดหรู โรงแรมขนาดใหญ่ หอคอยสูง ศูนย์ประชุมแห่งใหม่ และลานสเก็ตในร่ม
แต่นั่นก็ทำให้คณะกรรมการมรดกโลก (World Heritage Committee) มีข้อกังวลเกี่ยวกับหอคอยที่มีความสูงถึง 66.3 เมตร ที่อาจส่งผลในทางลบต่อความงดงามทางสถาปัตยกรรมที่ตั้งอยู่ในศูนย์กลางทางประวัติศาสตร์ของเมืองเวียนนา (Historisches Zentrum von Wien) ด้วยเหตุนี้ทำให้พื้นที่ดังกล่าวถูกจัดอยู่ในหมวดรายชื่อมรดกโลกที่อยู่ในอันตราย (List of World Heritage in Danger)
สภาพภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลง
นอกจากผลกระทบจากการเติบโตของนักท่องเที่ยวและการพัฒนาเมือง อีกสิ่งหนึ่งที่ยูเนสโกต้องเผชิญคือ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (climate change) แน่นอนว่าเรื่องนี้ไม่ใช่เรื่องใหม่ เพราะครั้งหนึ่ง เกรท แบริเออร์ รีฟ (Great Barrier Reef) ก็ประสบกับปัญหาดังกล่าวจนเกือบถูกจัดเข้าสู่รายชื่อมรดกโลกที่อยู่ในอันตรายมาแล้ว
ทั้งนี้ ไม่ใช่เพียงแหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติที่ได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศเท่านั้น แต่ยังรวมไปถึงแหล่งมรดกโลกทางวัฒนธรรมอีกด้วย โดยในปี 2007 นักวิทยาศาสตร์ได้ตีพิมพ์บทความเตือนไปยังยูเนสโกเกี่ยวกับแหล่งมรดกโลก 26 แห่งที่กำลังถูกคุกคาม หนึ่งในนั้นคือ Chan Chan แหล่งโบราณคดีสำคัญที่ได้ชื่อว่าเป็นเมืองที่สร้างขึ้นด้วยอิฐที่ใหญ่ที่สุดในโลกในประเทศเปรู ซึ่งได้รับผลกระทบจากน้ำฝนปริมาณมหาศาลอันเป็นผลจากปรากฏการณ์เอลนีโญ (El Niño)
The Next 50: อนาคตของมรดกโลกในช่วงเวลาที่ท้าทาย
เนื่องโอกาสครบรอบ 50 ปี ของอนุสัญญามรดกโลก กระทรวงวัฒนธรรมและกีฬา และเหล่าคณะผู้แทนของกรีซ ร่วมกับยูเนสโก ได้จัดการประชุมขึ้นในวันที่ 17-18 พฤศจิกายน 2022 ณ ประเทศกรีซ โดยจุดมุ่งหมายของการประชุมในครั้งนี้คือ การนำเสนอและให้ข้อสังเกตถึงปัจจัยสำคัญในยุคปัจจุบันที่มีผลกระทบต่ออนุสรณ์สถานทางวัฒนธรรมและธรรมชาติทั่วโลก รวมไปถึงศักยภาพในการจัดการผลกระทบดังกล่าว
อ้างอิง
- Is World Heritage status enough to save endangered sites?
- Here’s how World Heritage status helps destinations around the world
- Oh Vienna: world heritage status threatened by high-rise
- Angkor water crisis
Author
Illustrator
