‘นายผี’ กาลครั้งหนึ่งเคยมีอัยการยืนข้างประชาชน

น่าเสียดายที่ชีวิตให้เวลานายผีได้มีโอกาสใช้มันเพียง 69 ปี เขาตายก่อน… ก่อนที่จะได้เห็นความเปลี่ยนแปลงหลายอย่างและการลุกขึ้นมาต่อสู้ของคนหนุ่มสาวแห่งยุคสมัยที่กำลังเบ่งบานอยู่ในขณะนี้

เวลาที่เคยกัดกินความหวัง กลับมาสว่างไสวอีกครั้ง

แม้เราไม่อาจปลุกนายผีผู้นี้ให้กลับมามีลมหายใจใหม่ได้ แต่สิ่งหนึ่งที่เราทำได้ดีที่สุดในฐานะคนรุ่นหลังที่นายผีเคยพยายามปฏิวัติต่อสู้เพื่อชีวิตที่ดีกว่าของพวกเราคงจะเป็นการสลักชื่อนายผีไว้ในสังคม ผ่านสิ่งที่เขาเคยกระทำ จดจำการต่อสู้จนลมหายใจสุดท้ายของคนที่เลือกหันหลังให้ชีวิตที่ดีพร้อมของตัวเอง มาร่วมต่อสู้ดิ้นรนปลดแอกประชาชนออกจากอำนาจรัฐ ด้วยความหวังที่จะเห็นชีวิตที่ดีของคนข้างมากแห่งแผ่นดินปรากฏขึ้น

นายผีมิได้เป็นแค่นักเขียนที่ผลิตผลงานอันแหลมคมบ่งบอกยุคสมัยของเขา หรือเป็นนักปฏิวัติที่น่ายกย่องเท่านั้น อีกด้านหนึ่งเขายังเคยรับราชการเป็นอัยการ ผู้เขียนจึงอยากจะขอปลุกอัยการ อัศนี พลจันทร ซึ่งเป็นเสี้ยวหนึ่งของชีวิตนายผีขึ้นมาให้สังคมได้รับรู้ว่า ทศวรรษ 2480 – 2490 มีอัยการยืนข้างประชาชน

วัยเด็กที่เท้าไม่ต้องแตะพื้น มือไม่เปื้อนดิน

นายผี เป็นนามปากกาของ อัศนี พลจันทร เขาเกิดเมื่อวันที่ 15 กันยายน 2461 ที่บ้านท่าเสา จังหวัดราชบุรี ในตระกูลขุนนางหัวเมืองผู้มั่งมี เป็นลูกชายคนเดียวของ พระมนูกิจวิมลอรรถ (เจียร พลจันทร) กับ นางมนูกิจวิมลอรรถ (สอิ้ง พลจันทร) ตระกูลของนายผีเป็นตระกูลที่มีชื่อเสียงด้านกฎหมาย บิดาเขาเป็นถึงผู้พิพากษาศาลฎีกา¹ นอกจากนี้ยังเป็นตระกูลที่สืบเชื้อสายมาจากพระยาพล (จันท์) ผู้รั้งเมืองกาญจนบุรีสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ซึ่งเป็นต้นตระกูลของสกุล ‘พลจันทร’, ‘พลกุล’, ‘พลธร’ และ ‘วงศาโรจน์’

หลังจากที่นายผีเกิดได้ 3 เดือน นางมนูกิจวิมลอรรถมารดาก็สิ้นใจ เขากลายเป็นลูกกำพร้า แต่ชีวิตก็มิได้พบกับความลำเค็ญ ไร้คนเหลียวแล เพราะมีขุนวิเศษธานีผู้เป็นปู่คอยเลี้ยงดู นายผีเติบโตมาใน ‘บ้านรั้วใหญ่’ ของปู่กับย่า เหตุที่ต้องเรียกว่าบ้านรั้วใหญ่ก็เพราะภายในบ้านของขุนวิเศษธานี กรมการที่ปฤกษา เมืองราชบุรี มีทาสไพร่อยู่เป็นจำนวนมาก ต่อให้หมดยุคเลิกทาสไปแล้วก็ไม่มีใครยอมออกจากบ้านอยู่สืบลูกหลานกันต่อไป จนคนละแวกนั้นจึงเรียกบ้านขุนวิเศษธานีว่า บ้านรั้วใหญ่

ไม่แปลกที่เคยมีคนเปรียบเปรยถึงชีวิตวัยเด็กของนายผีไว้ว่า “เท้าแทบจะไม่ได้สัมผัสกับดิน”² เนื่องจากเวลาเดินทางไปโรงเรียนเขาจะมีพี่เลี้ยงขี่รถม้าไปส่ง พอไปถึงก็อุ้มไปส่งถึงหน้าประตู หากจะกล่าวว่านายผีเป็นคุณหนูที่เท้าไม่ต้องแตะพื้น มือไม่เปื้อนดินก็ดูจะไม่เกินไป ชาติกำเนิดในตระกูลขุนนางหัวเมืองผู้มั่งมีทำให้นายผีห่างไกลจากความลำบากลำบนของสามัญชน แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าเขาจะไม่รู้ไม่เห็นกับความทุกข์ยากของคนอื่น เนื่องจากสมัยที่อยู่ราชบุรีนายผีชอบชวนพี่เลี้ยงไปเที่ยวเล่นที่บ้านชาวจีนที่มาเช่าที่ดินของปู่กับย่าปั้นโอ่งขายอยู่บ่อยครั้ง

ที่นั้นเองที่นายผีได้พบเห็นชีวิตที่ต้องดิ้นรนตามแบบฉบับของสามัญชน ชาวจีนผู้นี้ในแผ่นดินเกิดตัวเองเขามีอาชีพเป็นครู แต่ฝ่ายตรงข้ามมองว่าเขาเป็นปฏิปักษ์ต่อรัฐบาลจะเอากันถึงตาย จนเขาต้องละทิ้งบ้านเกิดเมืองนอนข้ามน้ำข้ามทะเลมาปั้นโอ่งปั้นไหขายอยู่ในแผ่นดินอื่น นายผีวัยเด็กทำได้เพียงถอดเครื่องประดับมีราคาของตัวเองตกหล่นไว้ตามคันนาระหว่างทางกลับบ้านหลายต่อหลายครั้ง หวังให้เพื่อนเล่นชาวจีนผู้นี้มาเก็บได้ และต่อให้เขาจะตั้งใจทำตกหายบ่อยแค่ไหนย่าของเขาก็สามารถหาเครื่องประดับชิ้นอื่นมาสวมใส่ให้ใหม่ได้เสมอ³

เป็นความจริงว่านายผีเติบโตมาอย่างชนชั้นสูงคนหนึ่ง แต่เขาเป็นชนชั้นสูงที่มีใจรักความเป็นธรรมตั้งแต่เล็ก เห็นได้จากงานเขียนเรื่องแรกของเขา สมัยอยู่ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 เรื่อง เกวลี เด็กนักเรียนหญิงที่กล้าสะบัดผมเปียไพล่หลัง  เชิดหน้าขึ้นท้าทายต่อความไม่ถูกต้องและการแสดงอำนาจบาทใหญ่ของครูประจำชั้น

“เธอไม่ต้องเถียง ฉันบอกให้ออกมานี่” เสียงของคุณครูพิมลยิ่งห้วน และกระแทกดัง
เด็กสาวก้าวมาข้างหน้าอย่างกล้าหาญ แต่ปากไม่ยอมหยุด “คุณครูฟังความข้างเดียวนี่คะ หนู…”
“อย่าเพิ่งพูดอะไรทั้งนั้น เกวลี, เธอทำผิดไม่ใช่ครั้งนี้ครั้งเดียวนะ หลายครั้งแล้ว ไม่ว่ากับครูหรือกับเพื่อนๆ ก็ตาม เธอทำอรุณศรีหัวแตกครั้งนี้ เพราะเธอเจตนาๆ ฉันรู้นะ ฉันรู้…” คุณครูพิมลเน้นประโยคหลังอย่างชัดเจน เด็กสาวตาแดงก่ำด้วยฤทธิ์โทษะ “ฉันจะต้องทำโทษเธอละเกวลี”
“เชิญค่ะ หนูเสียใจที่คุณครูไม่ได้ให้ความยุติธรรมแก่นักเรียนเช่นนี้ ทำโทษน่ะ หนูไม่เจ็บเท่าไรหรอก แต่มันส่อถึงความแสดงอำนาจบาทใหญ่ของคุณครูเอง หนูรู้นะคะ หนูรู้…”⁴

ส่วนหนึ่งของงานเขียนเรื่อง เกวลี

อัยการหนุ่มใน ‘ดินแดนเนรเทศ’

ชีวิตวัยหนุ่มของนายผีเป็นช่วงเวลาที่เขาโลดแล่นอยู่บนเส้นทางอาชีพอัยการ หลังจากสำเร็จการศึกษานิติศาสตรบัณฑิตจากรั้วมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง (มธก.) ใน พ.ศ. 2483 นายผีเขาหันไปทำงานเป็นนักหนังสือพิมพ์อยู่ระยะหนึ่ง ก่อนที่จะทนการรบเร้าจากญาติผู้ใหญ่ที่ต้องการให้สอบเข้ารับราชการไม่ไหว ยอมไปสมัครสอบอัยการ เขาสอบตก…สอบตกในแบบที่ใครก็ไม่อยากจะเชื่อ แม้แต่ผู้คุมสอบเองยังไม่เชื่อจึงขอตัวนายผีไปทำงานที่กรมอัยการในตำแหน่งอัยการฝึกหัดที่กองคดี ชีวิตอัยการของนายผีจึงเริ่มขึ้นต้นตั้งแต่วันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2484

โดยที่ญาติผู้ใหญ่ที่คะยั้นคะยอให้เขามารับราชการ เพราะเสียวสันหลังกับข้อเขียนในหนังสือพิมพ์ของเขา ไม่รู้เลยว่าการผลักให้ ‘ไอ้กวีน้อยที่อวดดี’⁵ มาเป็นอัยการนั้นเป็นเรื่องที่น่าเสียวสันหลังกว่าเป็นไหนๆ

เด็กชายที่มีจิตใจรักในความยุติธรรมเป็นทุนเดิมอยู่แล้ว เมื่อก้าวเข้ามาเป็นผู้ใช้กฎหมายเขาจึงกลายเกวลีตัวละครที่เขาสร้างขึ้นในวัยเด็กแบบไม่รู้ตัว นายผีใช้ชีวิตอัยการแบบไม่ยอมจำนนต่ออำนาจบาตรใหญ่ของผู้มีอิทธิพล ยื่นมือเข้าไปสะสางคดีความที่ไม่มีใครกล้าแตะ ด้วยการเรียกตัวน้องชายของนายกรัฐมนตรีมาฟ้องให้ศาลลงโทษฐานยักยอกลวดหนามของหลวงไป ผลคือเขาถูกหมายหัวส่งไปแดนเนรเทศ เดิมทีจะให้ไปอยู่แม่ฮ่องสอน แต่เขาใช้วิธีเอาเกลือจิ้มเกลือรอดมาได้ เพราะรู้อยู่แล้วว่าการถูกส่งไปแม่ฮ่องสอนจะเป็นเช่นไร เนื่องจากบิดาของ คุณอุทธรณ์ พลกุล ญาติสนิทเคยถูกส่งไปลิ้มรสมาแล้ว นายผีจึงชิงเขย่าขวัญคนส่งเสียก่อน

…ลองเอาเกลือจิ้มเกลือดูสักหน, เราก็แสดงให้ปรากฏว่าที่นั่นหากเราไปก็รวยแน่ เพราะเป็นแดนค้าฝิ่นที่ลือชื่อ; ในที่สุดก็เปลี่ยนใจเนรเทศไปเมืองแขกทางใต้โดยหวังจะใช้ความขัดแย้งที่ชนมาลายูมีต่อคนไทยทั่วไปนั้นมาฆ่าเราให้ตาย…⁶

แดนเนรเทศสำหรับอัยการหนุ่มที่กล้าและไม่กลัวใครจึงเปลี่ยนมาเป็นปัตตานี ดินแดนห่างไกลและคุกรุ่นไปด้วยความขัดแย้งระหว่างชาวมาลายูมุสลิมกับเจ้าหน้าที่รัฐ

นายผีถูกส่งไปอยู่ปัตตานีในช่วงเวลาที่การสร้างชาตินิยมตามนโยบายรัฐนิยมของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม กำลังส่งผลกระทบโดยตรงต่อชีวิตชาวมาลายูมุสลิมในพื้นที่ หลังรัฐนิยมหลายฉบับของจอมพล ป. ได้ออกกฎมาละเมิดต่อต่อศรัทธาของชาวมาลายูมุสลิม อาทิ รัฐนิยมฉบับที่ 10 เรื่องการแต่งกายของประชาชนที่นำซึ่งยุคมาลานำไทยของจอมพล ป. บังคับให้ผู้หญิงชาวมาลายูมุสลิมต้องถอดผ้าคลุมศีรษะออกและเปลี่ยนมาสวมหมวกแทน ส่วนผู้ชายก็ต้องละทิ้งโสร่งมานุ่งกางเกงแทน หลักปฏิบัติตามศาสนาและอัตลักษณ์ของชาวมาลายูมุสลิมถูกการสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันทางวัฒนธรรมอันฉาบฉวยของจอมพล ป. ทำให้เป็นเรื่องผิดและมีโทษตามกฎหมาย ยังไม่รวมถึงการบังคับให้พูดภาษาไทยและนับถือศาสนาพุทธ ชีวิตชาวมาลายูมุสลิมในปัตตานีเดือดร้อนจากนโยบายทางวัฒนธรรมของจอมพล ป. เป็นอย่างมาก

แม้ว่าประกาศรัฐนิยมว่าด้วยวัฒนธรรมของจอมพล ป. จะมิใช่กฎหมาย แต่เจ้าหน้าที่รัฐภายใต้รัฐบาลของจอมพล ป. ก็บังคับให้ประชาชนต้องปฏิบัติตาม⁷

เมื่อมาอยู่ปัตตานีนายผีเป็นข้าราชการคนหนึ่งที่ไม่เห็นด้วยกับนโยบายเผด็จการทางวัฒนธรรมที่เกิดขึ้น ท่ามกลางการไล่จับชาวมาลายูมุสลิมที่ไม่สวมหมวกหรือนุ่งโสร่งของเจ้าหน้าที่ เขาจึงทำหน้าที่อัยการตามอุดมการณ์ของตัวเองด้วยการสั่งไม่ฟ้องชาวบ้าน ครั้งหนึ่งนายผีเคยเอ่ยปากเตือนสติตำรวจในพื้นที่ว่าอย่าไปจับชาวมาลายูมุสลิมด้วยข้อหาทางวัฒนธรรมเช่นนี้ ถ้าจับมาคุณจะเดือดร้อน แต่วันรุ่งขึ้นตำรวจก็ยังจับผู้หญิงชาวมาลายูมุสลิมที่ไม่สวมหมวกมากว่า 50 คน พร้อมทั้งทำการปรับเงิน และเจ้าหน้าที่ตำรวจคนนั้นก็ต้องเดือดร้อนจริงๆ เนื่องจากนายผีสั่งไม่ฟ้องชาวบ้านทั้งหมด พร้อมทั้งสั่งให้คืนเงินค่าปรับให้แก่ผู้เสียหาย ตำรวจผู้นั้นต้องไปหากู้เงินมาคืนให้ชาวบ้าน

คุณอัศนีทำผมได้ ผมต้องไปกู้เงินที่ตลาดมาคืนให้เขา เงินที่ปรับมาจากเขาส่งเข้าคลังไปแล้ว ไม่รู้จะได้คืนเมื่อไร⁸

นายผีแสดงให้ชาวมาลายูมุสลิมในพื้นที่ประจักษ์แล้วว่า เขาเป็นอัยการที่เลือกอยู่ข้างประชาชนที่ไม่ได้รับความเป็นธรรมเพียงใด เขากลายเป็น ‘คุณอัศจรรย์’ ที่ชาวบ้านในพื้นที่ต่างเรียกขาน เพราะแกอัศจรรย์ตั้งแต่วิถีชีวิตและการแต่งกายที่เรียบง่าย เป็นอัยการที่ใส่รองเท้าผ้าใบไม่ใช่รองเท้าหนังอย่างที่ผู้เป็นข้าราชการนิยมกัน เหนือสิ่งอื่นใดความยุติธรรมและความกล้าของแกก็น่าอัศจรรย์ใจกว่าใคร ขณะที่เจ้าหน้าที่ตำรวจมุ่งแต่จะไล่จับชาวบ้าน อัยการนายผีก็ตั้งท่าปฏิเสธไม่ฟ้องชาวบ้านอย่างเดียวเช่นกัน

ในเมืองปัตตานีทุกคนไม่มีใครเรียกคุณอัศนี แต่เรียกคุณอัศจรรย์ แกก็ไม่แคร์…⁹

การส่งอัยการหัวแข็งอย่างนายผีมาเสี่ยงตายในปัตตานี นอกจะไม่ทำให้เขาตายหรือกลัวจนหัวอ่อนยอมจำนนต่อความไม่เป็นธรรมแล้ว เขายังกลายเป็นเสี้ยนหนามของเผด็จการเสียเอง ปัตตานีนับว่าเป็นสถานที่แดนเนรเทศที่ขัดเกลาให้คนที่มาจากครอบครัวชนชั้นอย่างนายผีได้รับรู้ถึงความทุกข์ยากอันแท้จริงของสามัญชนที่ถูกกระทำจากอำนาจรัฐรอบตัว

เดือนมีนาคม พ.ศ. 2487 หรือ 2 ปีหลังการถูกเนรเทศมายังปัตตานี นายผีก็ถูกสั่งย้ายอีกครั้ง เหตุเพราะเขาถูกรัฐบาลเผด็จการของจอมพล ป. สงสัยว่า “ได้ให้ความช่วยเหลือคนไทยอิสลามในทางกลับ” การเป็นอัยการในแดนเนรเทศของเขาจึงจำต้องสิ้นสุดลง

หลังจากนั้นนายผีถูกส่งไปประจำอยู่ที่อื่นอีกหลายที่ ทั้งสระบุรี อยุธยา และกลับไปประจำที่กองคดี กรมอัยการในกรุงเทพฯ เป็นที่สุดท้าย แม้บทบาทในฐานะอัยการของนายผีจะไม่ได้ถูกพูดถึงมากนัก แต่เขาก็เดินทางอยู่บนเส้นทางผู้ใช้กฎหมายยาวนานถึง 11 ปี (พ.ศ. 2484 – 2495) และก่อนที่จุดจบของเขาในฐานะอัยการที่ยืนข้างประชาชนอย่างนายผีต้องยุติลงอย่างถาวรหลังรัฐบาลเผด็จการของจอมพล ป. ไล่จับกุมกบฏสันติ นายผีซึ่งร่วมแสดงความเห็นคัดค้านการส่งทหารเข้าร่วมในสงครามเกาหลีกับกบฏสันติด้วย จึงต้องละทิ้งอาชีพอัยการ หนีคำสั่งจับตายก่อนที่เผด็จการจะมาถึงตัวเขา

เชิงอรรถ

1. ยืนหยัด ใจสมุทร, อุดมคติและแก่นเพชรแห่งวรรณกรรม นายผี อัศนี พลจันทร บนหนทางสู่ความเปลี่ยนแปลง, (กรุงเทพฯ: มูลนิธิ อัศนี พลจันทร (นายผี) ) 2557, หน้า 10
2. วชิระ บัวสนธ์ (บรรณาธิการ), ชีวิตและผลงาน: ตำนาน “นายผี” อัศนี พลจันทร (2461 – 2530), (กรุงเทพฯ: 21 เซ็นจูรี่) 2541, หน้า 240
3. วิมล พลจันทร, รำฤกถึงนายผีจากป้าลม, (กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ทะเลหญ้า) พิมพ์ครั้งที่ 2 พฤศจิกายน 2533, หน้า 9-10
4. ไอดา อรุณวงศ์ (บรรณาธิการ), ความงามของชีวิต โดยป้าลม และสังเขปประวัติ อัศนี พลจันทร, (กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์อ่าน) 2561, หน้า 130-132
5. เป็นคำที่ ชิต บุรทัต ใช้ต่อว่านายผีสมัยเป็นนักหนังสือพิมพ์
6. จดหมายถึงคุณหวัน (จิระนันท์ พิตรปรีชา และ เสกสรรค์ ประเสริฐกุล) ใน ความงามของชีวิต โดยป้าลม และสังเขปประวัติ อัศนี พลจันทร, หน้า 278-279
7. นิธิ เอียวศรีวงศ์ (บรรณาธิการ), มลายูศึกษา ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับประชาชนมลายูมุสลิมในภาคใต้, (กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์อมรินทร์) 2550, หน้า 43
8. ความงามของชีวิต โดยป้าลม และสังเขปประวัติ อัศนี พลจันทร, หน้า 21
9. ความงามของชีวิต โดยป้าลม และสังเขปประวัติ อัศนี พลจันทร, หน้า 152

• Facebook
• Twitter
• Line

Author

วรรณา แต้มทอง
อดีตนักเรียนกฎหมายที่เลือกทำความเข้าใจความยุติธรรมผ่านวรรณกรรม จึงล้มลุกคลุกคลานกับเปาบุ้นจิ้นอยู่หลายปีกว่าจะเรียนจบปริญญาโท หวั่นไหวกับหนังสือ วรรณกรรม
สารคดี จนอยากเป็นนักเขียน ชอบฟังเพลงที่แปลไม่ออก