กุณฑิกา นุตจรัส: ทนายความผู้ยืนหยัดและต่อสู้เคียงข้าง ‘ทานตะวัน’

อีกเรื่องหนึ่ง ศาลไม่เคยเบิกตัวเด็กเหล่านี้มาเลย โดยเราทำคำร้องคัดค้านทุกครั้งว่าให้เอาตัวเด็กมาด้วย เพราะหนึ่ง เขาอยากปรึกษากับทนายและอยากเห็นเอกสารว่าคนที่มาฟ้องร้องเขา มากล่าวหาเขาจนต้องเข้าคุก สูญเสียเสรีภาพทางร่างกาย มีข้ออ้างว่าอะไร การที่เขาต้องอยู่ในเรือนจำทำให้เขาไม่ได้เห็นสำนวน ไม่ได้ปรึกษากับทนาย เมื่อศาลไม่ได้เบิกตัวเด็กมา เพราะอ้างโควิด หลายๆ ครั้งเราก็คิดว่าเหตุผลที่ทำคำร้องคัดค้านไปนั้นไม่แย่นะ เช่น ลูกความของเราอยากมาซักค้านเอง ซึ่งเขาพูดจริง ทานตะวันอยากมาด้วยตัวเอง เพราะระบบจอภาพและกล้องของศาลมันไม่เสถียรและไม่ดี

เช่น กรณีเก็ท มีวันหนึ่งเขารอเราที่ราชทัณฑ์ ศาลก็ไม่เบิกตัวมา แล้วเราก็ทำคำร้องคัดค้านเหมือนเดิม ปรากฏว่าวันนั้นอินเทอร์เน็ตของศาลอาญาล่ม เก็ทไม่สามารถรับรู้ได้เลยว่า 3 ชั่วโมงในศาลวันนั้นเกิดอะไรขึ้นบ้าง เรื่องนี้มันขัดกับหลักกฎหมายอาญา ที่ให้สิทธิ์จำเลยหรือผู้ถูกกล่าวหาเป็นประธาน หมายความว่า มันคือหน้าที่ของคนที่กล่าวหาเขา ต้องสืบให้ชัดเจนว่าเขากระทำความผิดหรือไม่อย่างไร และจำเลยจะต้องมีสิทธิ์ได้เห็นกระบวนการ ด้วยเหตุนี้ กฎหมายอาญาจึงเขียนว่า การสืบพยานต้องทำต่อหน้าจำเลย

นี่คือสิ่งที่เราขัดแย้งกับศาลอยู่ตลอดเวลา แต่มาจนถึงทุกวันนี้ ศาลก็ใช้คำว่า ใช้ดุลยพินิจในการที่จะไม่เบิกตัว ลูกความเราจนถึงทุกวันนี้ไม่เคยถูกเบิกตัวมาศาลเลย ถ้าวันไหนโชคดี ศาลอาญามีอินเทอร์เน็ต เขาก็อาจจะได้เห็นบ้าง อย่างครั้งล่าสุดวันที่ 20 พฤษภาคม เขาได้เห็นหน้าผู้พิพากษา เพราะในห้องนั้นมีกล้องเดียว ลองนึกสภาพว่าถ้าเราเป็นเพียงผู้ต้องหา ศาลยังไม่ได้ตัดสินว่าเราผิด การได้เห็นผ่านกล้อง มันจำกัดการมองเห็นของเรานะ สิ่งนี้เราสะเทือนใจมากในความรู้สึก ซึ่งในฐานะทนายเรารู้สึกว่า มันมีช่องมากมายที่ทำให้จำเลยลำบาก ทั้งที่จริงๆ แล้วศาลอาญาต้องให้สิทธิ์จำเลยเป็นที่หนึ่ง

คดีของ ‘ทานตะวัน’ มีอุปสรรคอย่างไรบ้าง

เราต่อสู้มาตลอดในขั้นตอนฝากขัง ต้องทำความเข้าใจก่อนว่าจริงๆ แล้วพนักงานสอบสวนที่เป็นตำรวจไม่มีอำนาจที่จะขังใคร ต้องไปขออำนาจศาลในการจะขังคน โดยโทษของทานตะวันขังได้มากที่สุดแค่ 84 วัน แต่ต้องมาขอเป็นผลัดๆ ไม่เกิน 12 วัน

ในส่วนของทานตะวัน การฝากขังผู้ต้องขังทั้งๆ ที่ยังไม่ได้อยู่ในฐานะจำเลย แต่ตามมาตรา 87 บรรทัดแรกเขียนไว้เลยว่า ‘ห้ามขังคนเกินความจำเป็น’ แล้วความจำเป็นมีอะไรบ้าง เช่น พฤติกรรมหลบหนี ไปยุ่งกับพยานหลักฐาน นี่เป็นตัวอย่างที่อยู่ในกฎหมาย ซึ่งเราต่อสู้มาตลอดว่าเขาโดนขังเกินความจำเป็น เพราะการสอบสวนก็เสร็จแล้ว และเขาก็รับด้วยว่าเด็กจะไม่ไปยุ่งกับพยานหลักฐาน 

ครั้งหนึ่งเคยมีคนรับด้วยว่า ขังหรือไม่ขังก็ไม่มีผลอะไร แต่ศาลท่านก็ยังใช้ดุลยพินิจให้ฝากขังตลอด อย่างครั้งล่าสุด ศาลเห็นว่ายังต้องส่งให้นายตำรวจรอเซ็น อัยการยังสอบสวนไม่เสร็จสิ้น เลยต้องฝากขัง

อีกความคืบหน้าคือกรณีคุณทิม (พิธา ลิ้มเจริญรัตน์) ที่พยายามมาประกันตัวให้อีกรอบหนึ่ง ระหว่างที่เขาอยู่ข้างล่าง เขาอยู่คนเดียว นับถือนะ เพราะถึงอยู่คนเดียว เขาก็พยายามทำเรื่องขอประกันตัวของเขาไป เราไต่สวนการฝากขังเด็กอยู่ข้างบน ซึ่งในการไต่สวน เราคัดค้านการมาขอฝากขัง ศาลก็พูดอยู่ตลอดเวลาว่า ‘คุณไปขอประกันตัวได้’ ทานตะวันก็พูดกับศาลว่า เขาเข้าใจดี การฝากขังกับการประกันตัวเป็นคนละเรื่องกัน เพราะถ้าศาลไม่รับฝากขังก็ไม่ต้องประกันตัว

กระบวนการวันนั้นคือหลังจากไต่สวนคัดค้านการฝากขังเสร็จแล้ว ศาลมีดุลยพินิจเห็นว่า เราไม่ต้องพิจารณาความจำเป็นหรือหลักเกณฑ์เหล่านี้ เราต้องพิจารณาแค่ว่าเป็นโทษหนัก เมื่อเป็นโทษหนักก็จะเกิน 3 ปี ตามมาตรา 66 ซึ่งพอเกิน 3 ปี เขาก็บอกว่ามีอำนาจฝากขัง แต่ให้อ่านคู่กับมาตรา 87 เพราะมาตรา 66 จะไม่ถูกใช้เลยหากไม่ใช้มาตรา 87 เนื่องจากจะอนุญาตให้ใช้มาตรา 66 โดยอนุโลม ซึ่งมาตรา 87 เขียนตั้งแต่บรรทัดแรกเลยว่า ‘อย่าขังคนโดยไม่จำเป็น’

ศาลก็ตัดสินไปและบอกว่าจะรับขังทานตะวันตามที่อัยการขอ เพราะยังสอบสวนไม่เสร็จสิ้น อีก 7 วัน จนถึงวันที่ 29 พฤษภาคมนี้ ถ้าเข้าใจไม่ผิดก็จะครบ 84 วันพอดีตามที่กฎหมายอนุญาตให้ขัง หลังจากนี้ก็จะไม่เหตุที่จะมาขังเขาได้แล้ว ยกเว้นสั่งฟ้อง พอฟ้องก็จะเข้าอีกกระบวนการหนึ่ง เขาก็จะเป็นจำเลยเหมือนคุณสมยศ (สมยศ พฤกษาเกษมสุข อดีตบรรณาธิการนิตยสาร Voice of Taksin) ที่ติดคุก 10 ปีก็ว่ากันไป

แต่จริงๆ เราก็ต่อสู้มาโดยตลอดนะว่า ในช่วงที่เขายังเป็นผู้ต้องหาก็ไม่ควรจะขังเขาไว้เกินจำเป็น ตามที่มาตรา 87 บอก เพราะคนเป็นผู้ต้องหา อัยการยังไม่มีความเห็นสั่งฟ้องเขาเลย ถ้าคิดว่ามันไม่ได้เป็นคดี 112 หรือคดีการเมือง เขาเสียหายมากเลยนะ 

สำหรับคดีของทานตะวัน ศาลรับฝากขังและก็พูดว่า “ไม่ตัดสิทธิประกันตัวนะ ให้ไปประกันตัวได้” สิ่งที่เกิดขึ้นเมื่อเราไปประกัน เราได้เห็นคำสั่งประกันที่ออกมาก็ว้าวเลย มันช่างเป็นคำสั่งประกันที่ยาวเหลือเกิน เขาบอกว่าให้นัดผู้ร้องคือคุณทิมมาไต่สวนในวันที่ 26 พฤษภาคม ในตอนเช้า เพื่อมาไต่สวนว่าจะมีมาตรการอย่างไรที่จะเป็นผู้ดูแล ถ้าเด็กผิดเงื่อนไขอีกจะรับผิดชอบอย่างไร 

อย่างตอนสมัยแม่เพนกวินหรืออาจารย์ประจัก์นี้แหละ (ก้องกีรติ) เป็นผู้ดูแลเพนกวิน เขาก็ดูแลไป แต่ไม่ต้องมารับผิดทางอาญา เช่น ฉันเป็นอาจารย์ที่เด็กเรียนอยู่ ฉันจะดูแลเท่าที่ทำได้

คิดว่าประเด็นนี้เป็นจุดที่น่าสนใจ เราเคยอ่านสัญญาประกันตัวที่คุณทิมจะทำ เขาไม่ได้เสนอว่าจะเป็นผู้ดูแลด้วยนะ เขาไปโดยใช้ตำแหน่งเพื่อขอประกัน แต่ศาลก็ออกคำสั่งมาแบบนี้ ไม่เคยเห็นเหมือนกันในประวัติศาสตร์การทำงาน ถามรุ่นพี่คนอื่นอายุประมาณ 60 ปี เขาก็ไม่เคยเห็นอะไรแบบนี้

ในฐานะที่ทานตะวันกำลังจะเรียนนิติศาสตร์ เคยคุยกับเขาไหมว่า รู้สึกอย่างไรกับสิ่งที่กำลังเผชิญ

เราไม่มีโอกาสได้คุยกับเขานอกงานเลย อย่างวันศุกร์ (20 พฤษภาคม) ที่ผ่านมา เราแจ้งศาลว่าขอเวลาคุยกับน้อง ท่านก็ไม่ให้นะ บอกว่า “ถ้าจะคุยกันก็ได้นิดนึง แต่ต้องคุยตอนที่ผมนั่งอยู่ ถ้าผมลุกไปแล้วก็ต้องปิดสัญญาณจากกรมราชทัณฑ์” 

แล้วเวลาเราไปเยี่ยมเขา เราก็มักจะคุยกันในเรื่องว่า อาการคุณเป็นยังไง อยากได้นู่นได้นี่ไหม เลยยังไม่มีโอกาสได้คุยเรื่องอื่นๆ แล้วเราก็ยอมรับว่า กับลูกความเหล่านี้เราไม่ได้มีความสัมพันธ์ส่วนตัว มันเป็นอะไรที่เราได้เข้ามาทำ เราเลยได้รู้จักเขา อย่างเพนกวิน เบญจา รุ้ง ก็เหมือนกัน

เราควรคาดหวังอะไรกับกระบวนการยุติธรรมในห้วงเวลานี้

เชื่อว่า มนุษย์เราคงไม่มีใครที่อยากทำร้ายคนอื่นด้วยการที่ต้องมาตัดสินอะไรแบบนี้หรอก คนมันลำบากใจทั้งนั้นแหละ แล้วก็เชื่อว่าผู้พิพากษาหลายคนลำบากใจมาก ซึ่งเราเองก็อยากได้ผู้พิพากษาที่ทำตามมาตรฐาน 

อย่างที่เคยไปว่าความในคดีคนเสื้อเหลือง ก็จะมีคนที่พูดประมาณว่า “ไม่เป็นไร ศาลรู้ว่าเรารักชาติ รักสถาบัน เราดูแลทุกคน” มันไม่ใช่อย่างนั้นนะ เราไม่ได้อยากให้ศาลเข้าข้างเรานะ แต่เราอยากให้ศาลแฟร์  

ต้องเข้าใจก่อนว่าจริงๆ ตุลาการเป็นข้าราชการ เป็นข้าประชาชน ซึ่งเขาอาจไม่ได้รู้สึกแบบนั้น เมื่อเขาไม่ได้รู้สึกแบบนั้นและปกครองกันเองโดยที่เราก็อาจจะตรวจสอบไม่ได้ มันก็เกิดเป็นปรากฏการณ์ที่ว่า ถึงคุณดี คุณฉลาด คุณเข้าไป คุณก็อาจจะเป็นแค่ปลาน้อยในกระแสสังคมใหญ่ก็ได้ มันต้องใช้ความกล้าหาญมากมายและอาจจะต้องเสียทั้งชีวิตไปด้วย ไม่อย่างนั้นคงไม่เกิดกรณีผู้พิพากษาฆ่าตัวตายในบัลลังก์และไม่สำเร็จ เขาก็เลยไปฆ่าตัวตายอีกทีที่บ้านที่เชียงใหม่ เพราะเขารู้สึกหมดอนาคตในการเป็นผู้พิพากษาแล้ว 

ดังนั้น หนึ่งในสิ่งที่ทำได้จริงๆ คือต้องเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของตุลาการไทย เพราะหลายครั้งสิ่งที่เห็นก็ไม่ค่อยถูกนัก ในคดีการเมืองหลายครั้งที่ผู้พิพากษาจะตัดสินใจอะไรก็ตาม เขาจะพูดว่า ขอขึ้นไปปรึกษาผู้บริหารก่อน มีคดีหนึ่งหนักใหญ่หลวงเลย เขาเขียนในบันทึกกระบวนการพิจารณาว่าต้องปรึกษาผู้พิพากษาที่เป็นผู้บริหาร ทางเราก็สงสัย เพราะหลายครั้งมันเป็นปัญหามากนะ เช่น คดีที่มาฟ้องว่าเราหมิ่นพระมหากษัตริย์เพราะพูดความเท็จ เราก็ขอหมายเรียกเอกสารเพื่อจะพิสูจน์ว่าเราพูดความจริง อย่างเอกสารจากกระทรวงการต่างประเทศ แต่ศาลก็ไม่ยอมออกหมายเรียกให้ แล้วศาลก็บอกว่า “เรื่องนี้ไม่มีความจำเป็นต้องพิสูจน์ความจริง” 

เรื่องแบบนี้เราสงสัยว่าทำไมศาลต้องปรึกษาผู้บริหาร มีอยู่วันหนึ่งเราก็ทำเอกสารเป็นหนังสือเพื่อขอเข้าไปพบผู้บริหารเลย เราอยากรู้ว่าผู้บริหารหน้าตาเป็นอย่างไรและเป็นใคร เราไปกับทนายประมาณ 10 คน เข้าไปในห้องจำเลย ผู้บริหารก็มา เขาพูดก็เข้าใจนะ เรายังฝากไปบอกอย่างดี เราบอกว่า “ฝากท่านไปอธิบายผู้พิพากษาในการบริหารของท่านด้วย” เขาบอกว่าไม่นะ เขาไม่เคยสั่ง ไม่ว่าจะเป็นดุลยพินิจ ประกันหรือไม่ประกัน เงื่อนไขในการไม่ออกหมายเรียกเอกสารให้เรา เป็นดุลยพินิจของผู้พิพากษาที่เป็นเจ้าของสำนวนทั้งนั้น เขาไม่เคยสั่งและสั่งไม่ได้ เวลาขึ้นมาปรึกษาจะปรึกษาเพียงว่า คดีจะล่าช้าไหม

เราก็เข้าใจเขา แสดงว่าเป็นดุลยพินิจจริงๆ เลยพยายามอธิบายกับผู้พิพากษาว่า ผู้บริหารของคุณพูดแบบนี้มา ทุกท่านก็เข้าใจ แต่มีท่านหนึ่งเขายกสำนวนให้ดูเลย ซึ่งเขียนว่า ‘ปรึกษา’ แต่เขาคงไปปรึกษาแค่เรื่องวัน-เวลาจริงๆ เราก็เชื่อแบบนั้น เพราะเชื่อเป็นอย่างอื่นไม่ได้ในประเทศนี้

ถ้าโครงสร้างตุลาการและกระบวนการยุติธรรมยังเป็นเช่นนี้อยู่ จะกระทบต่อประชาชนทุกคนอย่างไรบ้าง

ความขาวสะอาดและความน่าเชื่อของกระบวนการยุติธรรมเป็นเรื่องของทุกคน เพราะเมื่อไม่ได้มาตรฐานแล้ว ถึงจุดหนึ่งใจคนมันจะชินชา วันหนึ่งมันจะไม่ได้มาตรฐานกับคนอื่นด้วย ดังนั้น มันจะมาถึงตัวคุณแน่ ฉะนั้นเวลาเราต่อสู้เรื่องนี้เพื่อให้สังคมเปลี่ยนแปลง เราต้องต่อสู้เพื่อผู้พิพากษาที่ยังลำบากใจอยู่ทุกวันนี้ด้วยนะ เพราะถ้าองค์กรนี้หรือกระบวนการยุติธรรมมันเปลี่ยน เขาอาจจะทำงานได้เต็มที่และได้มาตรฐานมากขึ้น ไม่ใช่แค่มาตรฐานในคดีการเมือง แต่หมายถึงมาตรฐานในทุกคดี รวมถึงจะเป็นการปกป้องพวกเราเองด้วย  

แต่อย่างทุกวันนี้ หากมีคนดีคนหนึ่งซึ่งมือเปื้อนเลือด เหมือนในภาพยนตร์ฮอลลีวูด พอทำไปแล้ว 1 ครั้ง มันก็อาจจะทำอีกและไม่ใช่เพียงคดีการเมืองก็ได้ ถ้าเราไม่สนับสนุนระบบที่ขาวสะอาด เราก็จะกลายเป็นผู้ที่สนับสนุนสิ่งนี้ตลอดไป แล้วมันก็จะเกิดขึ้นอีก เมื่อมันเกิดขึ้นได้ 1 ก็จะเกิดขึ้นได้ 2 ดังนั้น มันเกี่ยวข้องกับเราแน่

วันหนึ่งคุณอาจเป็นตกเป็นจำเลยก็ได้ และไม่จำเป็นต้องเป็นคดีการเมือง แล้วเราจะมานั่งคิดว่ามันยุติธรรมหรือเปล่า ตำรวจทำถูกหรือเปล่า เราไม่แน่ใจ แต่มันเป็นคดีจับเช็คอะไรอย่างนี้ เป็นไปได้นะ และมันเกิดขึ้นแล้วในวงการตำรวจ บางทีคดีจับเช็ค รับของโจร ไม่ใช่คดีการเมืองทั้งนั้นเลย 

อีกเรื่องหนึ่งที่ขอพูด แม้จะไม่มีใครถาม แต่เราว่าสำคัญมาก เพราะเพิ่งประชุมกับเพื่อนที่ทำงานอยู่เมืองนอก คดี 112 ไม่ควรจะมีโทษจำคุก เวลาที่ต้องจัดการกับกรณีบุคคลสาธารณะระดับประเทศ ไม่ว่าใครก็ตาม เราควรจะจัดการด้วยกฎหมายที่คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของยุคสมัยใหม่ เพราะยุคนี้เป็นยุคแห่งข้อมูลข่าวสาร จะให้คนที่มีโซเชียลมีเดียห้ามโพสต์ ก็คงไม่ได้หรอก

เนื่องจากมันเป็นแบบนี้ ก็ถึงเวลาแล้วที่กฎหมายต้องเปลี่ยน เพราะความผิดในคดี 112 ไม่ได้เป็นอาชญากรรม หากว่าเป็นอาชญากรรมก็ไม่ควรจะมีโทษทางอาญาถึงขั้นติดคุก เพราะเขาไม่ได้มีลักษณะวางเพลิง เผาทรัพย์ ไล่แทงคน อย่างแจ็กเดอะริปเปอร์ อย่างนี้ควรเอาเข้าคุก แต่ความผิดทางความคิดไม่ควรจะเป็นไปในลักษณะที่ว่ายิ่งทำซ้ำยิ่งต้องติด คุณทำเหมือนเขาเป็นฆาตรกรต่อเนื่อง มันไม่ควร

ตอนเป็นนักศึกษานิติศาสตร์​ เคยจินตนาการถึงภาพทุกวันนี้ไหม ในวันที่หลายคนสิ้นหวังกับกระบวนการยุติธรรม

เรารู้อยู่แล้วว่าประเทศไทยเป็นแบบนี้ เพราะในช่วงที่คุณประเวศ ประภานุกูล (ทนายความ) ทำคดี 112 กรณีดา ตอปิโด เราได้มีโอกาสไปช่วยเขาพิมพ์สำนวน แล้วเราก็ได้เรียนกับอาจารย์วรเจตน์ ภาคีรัตน์ ซึ่งสนใจคดีของดา ตอปิโด แล้วเราก็ได้เห็นคดีอากง ส่วนเพื่อนในรุ่นของเรา ก็มีคุณพ่อที่ต้องติดคุก ซึ่งก็คือคุณสมยศ พฤกษาเกษมสุข 

เรารู้อยู่แล้วว่าประเทศไทยเป็นแบบนี้ แต่… ตอนนั้นเรายังเด็ก เราไม่คิดว่ามันจะเลวร้ายชั่วช้าขนาดนี้ ทีนี้พอเรามาเห็นเอง หลายครั้งเราก็ยังถอยอยู่ มันก็มีวันที่เราตัองสะเทือนใจ เราอยากจะบอกเด็กสมัยนี้ที่สิ้นหวังอยู่ว่า… พูดแบบนี้ก็แล้วกัน ตัวเราเองก็อยู่ในสภาวะที่สิ้นหวัง แต่เราก็อยากสู้ เพราะเราไม่อยากเป็นคนที่ต้องบอกเด็กรุ่นลูกรุ่นหลานที่เขาเป็นเจ้าของประเทศ ว่าเราไม่ได้ทำให้เขาเต็มที่ เราอยากเห็นการเปลี่ยนแปลงในรุ่นของเรา เช่น การเปลี่ยนแปลงที่เราไม่คิดไม่ฝัน อย่างการยืนในโรงหนัง ปรากฏการณ์ที่มีคนมาทำโพล

อย่างกรณีศาลชั้นต้นในต่างจังหวัด เขามีความคิดที่เรียกว่าทันต่อโลก ทันสมัย และต่อต้านเผด็จการ เราเห็นจากการทำคดีในกรุงเทพฯ แล้ว เราต้องอ้างอิงคำพิพากษาของศาลต่างจังหวัด ผู้พิพากษาบางคนยกฟ้องคดี พ.ร.ก.ฉุกเฉิน ด้วยเหตุผลที่ดีมาก แล้วมีเกิน 10 คดี ซึ่งเป็นผู้พิพากษารุ่นใหม่ทั้งนั้น เราได้แต่หวังว่าคนเหล่านี้ในอนาคต วันหนึ่งจะไม่กลายมาเป็นคนที่ทำอะไรไม่ได้ แล้วมาพูดว่า ฉันมีลูกมีเมียไง ฉันเลยต้องทำแบบนี้ มันอาจมีคนคิดแบบนั้น เราถึงได้มีกระบวนการยุติธรรมและดุลยพินิจแบบนี้ 

หากให้พูดกับเด็กนิติศาสตร์ที่ในอนาคตต้องไปเป็นทนาย อัยการ หรือผู้พิพากษา ที่อาจต้องมาเจอเรื่องนี้ เราจะบอกว่า คนข้างนอกเขาไม่ตัดสินคุณหรอกถ้าคุณทำเต็มหน้าที่ ไม่ว่าเราจะเหลืองหรือแดง เราคงไม่มาด่าคนที่เราไม่ถูกใจ แต่เราคงวิพากษ์วิจารณ์การทำงานที่ไม่ได้มาตรฐานมากกว่า ดังนั้น ไม่ว่าคุณจะต้องไปทำหน้าที่ไหนก็ตาม หรือมีความเชื่อทางการเมืองแบบไหนก็ตาม คุณต้องมีการทำงานที่มีมาตรฐานและมีเหตุผล ถ้าคุณทำแบบนั้น คุณจะอธิบายสังคมได้ว่าทำไมจุดยืนของฉันถึงเป็นแบบนี้ 

ในอนาคต สายงานนิติศาสตร์ของประเทศไทยจะหนักมาก

ในฐานะที่ทำคดีมาตลอดหลายปี ได้เห็นปรากฏการณ์หรือแง่คิดอะไรจากเส้นทางการทำงานนี้บ้าง

เราได้เรียนรู้เยอะมากจากเยาวชน คนรุ่นใหม่ เพราะคนในรุ่นเราไม่มีใครกล้าทำเรื่องแบบนี้ ไม่มีจริงๆ นะ ดังนั้น เราได้เรียนรู้เยอะมากว่าคนรุ่นใหม่เป็นอย่างไร และการที่รู้จักกับคนรุ่นใหม่ทำให้เรามีความหวังกับสังคมไทยมากๆ เพราะเรารู้สึกว่าคุณภาพของคนรุ่นนี้สูงกว่าคนรุ่นก่อน แล้วก็ได้เห็นปัญหามากมายในกระบวนการยุติธรรมไทย ซึ่งมีตั้งแต่ก่อนจะไปถึงศาล บนถนน ตั้งแต่ตำรวจควบคุมฝูงชน (คฝ.) ไปจนถึงจ่าศาล หรือแม้กระทั่งการเดินเข้ามาในห้องพิจารณาคดี ที่เล่ามาคือต้องต่อสู้ทุกชั้น บางทีจะให้แม่เขามานั่งฟังกับจำเลย เรายังต้องขอ ซึ่งจริงๆ ก็ไม่ควรหรอก เพราะเรารู้สิทธิ์ของตัวเองดี 

เราเห็นว่าปัญหาของประเทศมันอาจจะไม่ได้มีอยู่แค่กระบวนการยุติธรรมก็ได้ นอกจากต้องแก้กระบวนการยุติธรรมแล้ว อาจจะต้องแก้ความเข้าใจของคนไทย เรื่องสิทธิและเสรีภาพด้วย เพราะคนไทยหลายๆ คน ดูจะเข้าใจเรื่องสิทธิและเสรีภาพก็ต่อเมื่อมันมีผลประโยชน์ต่อตัวเอง แต่ดูจะไม่เข้าใจสิทธิและเสรีภาพในเชิงที่ว่าทุกคนมีสิทธิเท่ากัน หลายคนก็อาจจะยังไม่เข้าใจตรงนี้ดีนัก 

ปัญหาใหญ่คือศาลหรือตำรวจ องค์กรเขาถูกครอบงำจากบางอย่าง ทำให้เขาไม่มีอิสระอย่างแท้จริง อย่างพนักงานสอบสวน เขาไม่มีอิสระอย่างแน่นอน ทั้งที่กฎหมายเขียนไว้ว่าต้องมี 

แต่ทั้งหมดที่เป็นกระบวนการเรียนรู้ที่ใหญ่ที่สุดของเราคือ ‘ลูกความ’ เพราะเขาเอาอะไรใหม่ๆ มาเสนอ แบ่งปัน และเปิดโลกให้เราเห็นว่า สภาพสังคมที่แท้จริงมันเป็นอย่างไร