อยากหายใจเหมือนต้นไม้

เย็นดีหายใจไม่ออก เพราะถูกโอบล้อมด้วยวงแขนของพี่เลี้ยง เธอแปลกใจว่าทำไมพี่เลี้ยงจึงทำตัวแปลกๆ ใบหน้าของพี่เลี้ยงคล้ายคนอยากร้องไห้ พี่เลี้ยงบอกว่า อีกไม่นาน เย็นดีอาจจะมีพี่เลี้ยงคนใหม่ นี่เป็นครั้งแรก ที่เย็นดีอยู่ในอ้อมกอดของการจากลา

พี่เลี้ยงบอกเย็นดีว่า จะกลับบ้านที่อุบลราชธานี เพื่อไปปลูกต้นไม้แซมในที่นาของครอบครัวเพื่อฝากไว้ใน ‘ธนาคารต้นไม้’

เย็นดีนึกภาพตามที่ได้ฟัง ธนาคารต้นไม้ คือองค์กรภาคประชาชน กำเนิดขึ้นมาเพื่อส่งเสริมให้คนปลูกต้นไม้ ในสายตาของธนาคารต้นไม้ มองต้นไม้เลอค่ายิ่งกว่าสโมสรฟุตบอลของเศรษฐี

ในที่ดินของเกษตรกร หากพวกเขาปลูกต้นไม้ผสมผสานกับพืชเกษตรอื่นๆ จะทำให้เกิดความหลากหลายทางชีวภาพ ไม่ต้องนำเงินที่ได้จากการขายพืชผล (ในลักษณะของพืชเชิงเดี่ยว) ไปซื้อผักในตลาดอีกต่อไป เพราะที่ดินจะกลายเป็นซูเปอร์มาร์เก็ตที่ไม่มีแคชเชียร์คอยยกมือไหว้หลังจ่ายเงิน หากเย็นดีอยากกินบร็อคโคลีก็สามารถเด็ดได้เลย ไม่ต้องกลัวยาฆ่าแมลง

ต้นไม้จะทำให้ชุมชนพึ่งพาตัวเองได้อย่างถาวร พี่เลี้ยงยังบอกเย็นดีอีกว่า ผลพลอยได้ของการปลูกต้นไม้ สามารถปลดหนี้ให้กับครอบครัวเกษตรกร เย็นดีงงว่า การปลูกต้นไม้สามารถใช้หนี้ได้อย่างไร

พี่เลี้ยงสางผมยุ่งเหยิง ขณะเรียบเรียงความคิดให้เป็นระเบียบ ก่อนเล่าให้ฟังว่า รูปแบบป่า 3อย่างประโยชน์ 4อย่าง ทำให้เกษตรกรลดค่าใช้จ่ายประจำวันลงได้ ทำให้มีเงินเหลือเก็บ เงินที่เหลือเก็บนั้น สามารถวางแผนใช้ผ่อนชำระหนี้ได้

นอกจากนี้ ธนาคารต้นไม้ไม่ได้เดินอย่างโดดเดี่ยว แต่มีธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์ (ธกส.) เป็นคลังสมองอยู่เบื้องหลัง รัฐบาลก็เห็นดีงามไปด้วยกับแนวทางการปลูกต้นไม้ ของธนาคารต้นไม้ ตอนนี้ ธกส. ร่วมมือกับอีกหลายหน่วยงานระดมสมองคิดค้นเครื่องมือทางการเงินมารับรองให้ต้นไม้มีมูลค่า เพื่อใช้เป็นหลักทรัพย์ค้ำประกันการกู้เงินได้เหมือนหลักทรัพย์ตัวอื่นๆ

นอกจากโบที่ผูกเปียผมสองข้างของเย็นดีแล้ว ตอนนี้มีโบเพิ่มที่หัวคิ้วอีกชิ้น พี่เลี้ยงยื่นมือไปคลายปมตรงหัวคิ้วเธอด้วยการอธิบายว่า ถ้าเย็นดีอยากกู้เงินไปลงทุน เย็นดีต้องนำโฉนดที่ดิน หรือบ้านหรือรถยนต์ ไปใช้เป็นหลักทรัพย์ค้ำประกันให้สถาบันทางการเงินเชื่อใจ แต่ไม่สามารถเอาต้นไม้ในสวนไปค้ำประกันได้ ธกส. และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกำลังหาทางทำให้ต้นไม้มีมูลค่าสามารถใช้เป็นหลักทรัพย์ค้ำประกันได้

แต่นั่นเป็นเรื่องของอนาคต พี่เลี้ยงบอกเย็นดีว่า การปลูกต้นไม้ ไม่ใช่เรื่องของอนาคต แต่เป็นเรื่องของวันนี้ และเดี๋ยวนี้

เย็นดีรู้สึกแปลก เพราะตลอดเวลาที่ผ่านมา เธอไม่เคยรู้สึกคิดถึงพี่เลี้ยง ไปโรงเรียนก็ไม่เคยมีภาพของพี่เลี้ยงผุดขึ้นมาในสมอง แต่พอพี่เลี้ยงบอกเธอว่า จะกลับบ้าน เย็นดีรู้สึกแปลบที่ขั้วหัวใจ นึกถึงต้นไม้ที่พี่เลี้ยงเล่าให้ฟัง พี่เลี้ยงเป็นเหมือนต้นไม้ที่เธอไม่ได้ปลูก เมื่อเธอจำความได้ก็เห็นหน้าของพี่เลี้ยงแล้ว เหมือนต้นไม้ที่ผุดขึ้นจากดินโดยที่เจ้าของสวนไม่ได้ลงมือปลูก แต่การมีอยู่ของพี่เลี้ยงได้เกื้อกูลชีวิตอื่นๆ ในบ้าน ชุดนักเรียนของเย็นดีขาวสะอาดทุกวัน เย็นดีมีนมอุ่นๆ ดื่มในทุกเช้า ผ้าปูที่นอนของเย็นดีสะอาดและเรียบตึงทุกครั้งเมื่อกลับจากโรงเรียน ฯลฯ

แม้แต่ต้นไม้ในป่าลึก ก็กำลังทำหน้าที่ของมัน โดยไม่มีใครเห็น – เย็นดีอยากเป็นเหมือนต้นไม้ที่เกื้อกูลชีวิตอื่นบ้าง

พี่เลี้ยงของเธอต้องรอให้พ่อของเย็นดีกลับมาจากต่างประเทศ เพื่อบอกความตั้งใจที่จะกลับบ้านที่อุบลฯ พ่อของเย็นดีรอนแรมบนฟ้า ใช้ชีวิตบนเครื่องบินเดินทางทำธุรกิจ เย็นดีกดโทรศัพท์ไปที่หมายเลขบันทึกชื่อว่า papa

เมื่อเดือนที่แล้ว พ่อของเย็นดีอยู่ฮ่องกง แต่เดือนนี้พ่อส่งเสียงมาตามสายโทรศัพท์จากนิการากัว

“พ่อยังกลับไม่ได้จ้ะ”

“พ่อก็พูดอย่างนี้ทุกที”

พ่อของเย็นดีให้สัญญาหมายเลขที่ 51/2552 ว่าจะกลับมาพร้อม Blackberry พ่ออธิบายคุณสมบัติของ Blackberryว่าจะทำให้ชีวิตสะดวกสบายเพียงใด ชีวิตขับเคลื่อนด้วย Blackberryเพียงเครื่องเดียว หูของเย็นดีฟังคุณสมบัติของ Blackberryแต่ในหัวกลับเห็นภาพไร่นาของพี่เลี้ยงที่อุดมไปด้วยพืชใต้ดิน- อย่าง หอม ข่า ขมิ้น กระชาย

พืชหน้าดินอย่างพริกขี้หนู โหระพา ตะไคร้ กะเพรา / ไม้พุ่มเตี้ยอย่างกาแฟ ส้มจี๊ด ยอดเหลียง / พืชให้ร่มเงา อย่างกล้วยเล็บมือนาง / ไม้สวน อย่างทุเรียนแซมด้วยละมุด / พืชเกาะเกี่ยว อย่างพริกไทย ดีปลี พลู / ไม้ใช้สอย อย่างสะตอ ประดู่ มะฮอกกานี กันเกรา และไม้ใหญ่ ซึ่งเป็นต้นไม้เศรษฐกิจที่มีความสูงมากๆ เช่น ไม้ตะเคียนทอง ไม้ยาง จำปาทอง

วงจรชีวิตหนึ่งขับเคลื่อนด้วยวงจรของอีกชีวิตหนึ่ง

หลังวางโทรศัพท์ เย็นดีตกลงกับตัวเองว่า เธอไม่อยากได้ Blackberry ถ้าพ่อของเธอจะให้ของขวัญแก่เธอ เธออยากให้พ่อเอาเงินที่จะซื้อ Blackberryไปจ้างคนงานปลูกต้นไม้ลงในที่นาครอบครัวของพี่เลี้ยง เพื่อพี่เลี้ยงจะได้อยู่กับเธอ ในวันข้างหน้า เย็นดีจะทำตัวให้มีคุณสมบัติเหมือนต้นไม้ มีชีวิตเพื่อเกื้อกูลสิ่งมีชีวิตอื่นที่อยู่รายรอบ

YenDee’s Guide

ธนาคารต้นไม้ คือองค์กรภาคประชาชน ตั้งขึ้นเพื่อดำเนินการส่งเสริมให้ประชาชนปลูกต้นไม้ในที่ดินของตัวเอง แล้วขึ้นทะเบียนต้นไม้ตามประเภทเนื้อไม้ที่ธนาคารต้นไม้กำหนด ในรูปแบบบัญชี
ธนาคาร ปัจจุบันธนาคารต้นไม้สำนักงานใหญ่ตั้งอยู่ ตำบลทุ่งหลวง อำเภอละแม จังหวัดชุมพร มี 400 กว่าสาขา ทั่วประเทศ
ที่ผ่านมา รัฐบาลจ้างกรมป่าไม้ปลูกต้นไม้ ในอัตราต้นละ 100 บาท ธนาคารต้นไม้มีแนวคิดให้ประชาชนปลูกต้นไม้ในที่ดินของตัวเอง-ที่ดินของชุมชน ธนาคารต้นไม้เสนอว่า เมื่อประชาชนเป็นคนปลูกต้นไม้ให้รัฐ รัฐควรจ่ายค่าตอบแทน เช่น ประชาชนที่มีหนี้กับ ธกส. รัฐบาลก็จ่ายดอกเบี้ยให้ ธกส. แทนประชาชน ในอัตราที่รัฐใช้เงินจ้างกรมป่าไม้ในการปลูกต้นไม้ต่อต้น
ธนาคารต้นไม้คาดหวังให้รัฐบาลออกเอกสารแสดงสิทธิและมูลค่าให้ต้นไม้ หรือที่เรียกว่าพันธบัตร ขณะนี้ ภาคีในหลายภาคส่วน อาทิ คณะเศรษฐศาสตร์ คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กำลังคิดค้นหาเครื่องมือทางการเงินมารองรับสิทธิและมูลค่าต้นไม้ ซึ่งต้องผ่านขั้นตอนทางกฎหมายอีกมากมาย
แต่แนวทางที่ธนาคารต้นไม้เน้นย้ำอย่างหนักแน่นว่า ผลลัพธ์ที่ได้จากการปลูกต้นไม้ คือระบบนิเวศ ปลูกต้นไม้เพื่อเก็บกักคาร์บอนไดออกไซด์ และการพึ่งพาตัวเอง นี่คือจุดประสงค์ที่แท้จริงตามแนวทางของธนาคารต้นไม้