เศรษฐศาสตร์สะเทือนไต

บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปซองแรกของโลกคือบะหมี่รสไก่ หรือ Chikin Ramen มันถูกคิดค้นโดย โมโมฟุกุ อันโด ผู้ก่อตั้งนิสชิน (NISSIN) เมื่อปี 2501 ท่ามกลางความมืดสิ้นหวังหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 อาหารขาดแคลน ข้าวยากหมากแพง สังคมกำลังฟื้นตัว และแสงสว่างสีเหลืองกรอบก็โชดช่วงออกจากกระทะน้ำมันปาล์ม เขาคิดค้นอาหารที่ ‘มีราคาถูก’ และ ‘เก็บได้นาน’ ก่อนที่อาหารแห้งชนิดนี้ได้ถูกส่งออกไปทั่วภูมิภาคพื้นเอเชียและทั่วโลก

เป็นเวลา 13 ปี หากนับจากบะหมี่รสไก่ซองแรกของโลก บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปยี่ห้อ ซันวา ถูกนำเข้ามาในสังคมไทยราวปี พ.ศ. 2514-2515 ตามมาด้วย ยำยำ ไวไว มาม่า ก่อนที่ตลาดบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปในปี 2563 จะเต็มไปด้วยความหลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นชนิดของเส้นบะหมี่ หลากรสชาติ หลายราคา

ชาวจีนบริโภคบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปกว่า 46,000 ล้านห่อ บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปยอดนิยมของจีนยี่ห้อ Tong-Yi มีขายในทุกที่ ตั้งแต่วอลมาร์ทไปจนถึงแผงลอยข้างทาง ข้อมูลจากสมาคมบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปของโลก (World Instant Noodles Association) ในปี 2560 ระบุว่า การบริโภคบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปของคนทั่วโลกมีตัวเลขเฉลี่ยอยู่ที่ 13.3 ชิ้นต่อคนต่อปี สำหรับประเทศไทย อยู่ที่ 49 ชิ้นต่อคนต่อปี

ข้อมูลจากคณะกรรมการอาหารและยา ระบุว่า มีปริมาณโซเดียมเฉลี่ย ประมาณ 1,275 มิลลิกรัมต่อผลิตภัณฑ์บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป 1 ซอง หรือ 50 กรัม ซึ่งเป็นปริมาณที่เกินคำแนะนำของปริมาณสารอาหารที่ให้บริโภคต่อวัน คณะทำงานกำหนดเกณฑ์พลังงานและสารอาหารที่กำหนดปริมาณโซเดียมในอาหารมื้อหลักไม่เกิน 600 มิลลิกรัม การบริโภคบะหมี่กึ่งสำเร็จรูป 1 ซอง จะทำให้ได้รับปริมาณโซเดียมเกินกว่าความต้องการถึง 2 เท่า

บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปไม่ใช่ที่พึ่งยามยากของผู้มีรายได้น้อยเพียงอย่างเดียวอีกต่อไป แต่บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปเป็นประหนึ่งการจาริกการแสวงหารสชาติใหม่ๆ และยังเป็นการเรียนรู้วัฒนธรรมผ่านการกินบะหมี่กึ่งสำเร็จรูป

มีการคาดว่าตลาดของบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปจะโตขึ้น 5 เปอร์เซ็นต์จากปีก่อน มีมูลค่ารวม 17,000 ล้านบาท เพราะตลาดบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปกลุ่มพรีเมียมชนิดถ้วยและชามที่เติบโตขึ้นอย่างรวดเร็ว ปัจจัยหนึ่งมาจากการเข้ามาของบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปต่างประเทศ เช่น เกาหลี ญี่ปุ่น และจีน

บะหมี่เหล่านี้มีราคาสูงกว่าบะหมี่ไทย ราคาเฉลี่ย 30-60 บาท แต่ผู้บริโภคก็กล้าตัดสินใจซื้อเพราะต้องการทดลองรสชาติใหม่ๆ ราคาบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปในตลาดพรีเมียมจึงไม่ใช่ราคาที่ผู้มีรายได้น้อยจะเข้าถึงได้ง่าย นิยามคำว่า ‘พรีเมียม’ ในตลาดบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปนั้น คือบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปที่มีราคาเกินราคามาตรฐานที่ซองละ 6 บาท

พฤติกรรมการกินบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป ดังที่บทวิเคราะห์ ตลาดบะหมี่กึ่งสำเร็จรูป 2562 ทำไมเติบโตสวนกระแสเศรษฐกิจ ระบุว่า ผู้บริโภคในกลุ่ม entry level ที่เคยมองว่า บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปคืออาหารราคาประหยัดที่สามารถช่วยชีวิตในช่วงที่เงินฝืดเคืองได้ มีความคิดที่เปลี่ยนไป พวกเขาเริ่มมองบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปเป็นอาหารที่ไม่มีคุณประโยชน์ให้กับร่างกาย เพราะมองเห็นว่ามีตัวเลือกอีกมากมายที่เป็นอาหารราคาประหยัด เช่น ข้าวไข่เจียว ที่ให้สารอาหารที่ครบถ้วนกว่า

“ส่วนผู้บริโภคในกลุ่ม mid-end มีทางเลือกมากขึ้นจากอาหาร ready to eat หรืออาหารพร้อมรับประทานขนาดกำลังพออิ่มในราคาที่ไม่สูงจนเกินไปที่มีจำหน่ายในร้านสะดวกซื้อ นอกจากการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของผู้บริโภคแล้ว ในหลายปีที่ผ่านมา ตลาดบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปในประเทศไทย ยังถูกท้าทายจากบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปเกาหลี” บทวิเคราะห์ดังกล่าวระบุ

เมื่อ ‘ราคา’ ไม่ใช่สิ่งแรกที่ผู้บริโภคบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปยึดติดอีกต่อไป สิ่งที่ทำให้ตลาดบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปพรีเมียมได้รับความนิยมและเปิดกว้างขึ้น มาจากบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปแบบชามจากเกาหลีที่เข้ามาตีตลาดในไทย ผ่านความนิยมจากการดูซีรีส์เกาหลี

ในช่วงของการระบาด COVID-19 ครึ่งปีแรกที่ผ่านมา การออกพระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน ทำให้มีประชาชนต้องกักตุนอาหารแห้งและวัตถุดิบในการทำอาหารไปเก็บไว้ที่บ้าน เพื่อจะไม่ต้องออกจากบ้านบ่อย รวมทั้งเก็บไว้บริโภคในสถานการณ์ฉุกเฉิน ซึ่งอาหารแห้งลำดับต้นๆ ที่ผู้บริโภคเลือกซื้อเป็นอาหารเพื่อการยังชีพคงหนีไม่พ้น บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป

นิตยสารฉลาดซื้อ สุ่มเก็บตัวอย่างผลิตภัณฑ์บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปในรูปแบบถ้วย รวมถึงวุ้นเส้น ราเมง และอุด้ง ที่วางจำหน่ายในซูเปอร์มาร์เก็ตและร้านสะดวกซื้อ จำนวน 23 ตัวอย่าง ในเดือนมกราคม 2563 เพื่อนำมาสำรวจปริมาณโซเดียมจากข้อมูลบนฉลาก

จากการสำรวจ พบว่า บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปแบบถ้วยที่มีปริมาณโซเดียมต่อถ้วยน้อยที่สุด ได้แก่ ราเมงกึ่งสำเร็จรูปแบบแห้ง รสชีสสูตรเผ็ด ตราซัมยัง มีปริมาณโซเดียมเท่ากับ 700 มิลลิกรัม ส่วนผลิตภัณฑ์บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปแบบถ้วยที่มีปริมาณโซเดียมต่อถ้วยมากที่สุด ได้แก่ บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป รสต้มยำ ตรานิสชิน คัพนูดเดิล (อิ่มเต็มคัพ) มีปริมาณโซเดียมเท่ากับ 2,360 มิลลิกรัม ซึ่งเกินกว่าที่องค์การอนามัยโลกแนะนำ คือ ร่างกายไม่ควรได้รับปริมาณโซเดียมเกิน 2,000 มิลลิกรัมต่อวัน

ที่มา ฉลาดซื้อ ฉบับที่ 227 สำรวจปริมาณโซเดียมในผลิตภัณฑ์บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปแบบถ้วย (ภาค 2)
ลําดับยี่ห้อราคา (บาท)น้ำหนักสุทธิ (กรัม)วันหมดอายุ /
ควรบริโภคก่อน
ปริมาณโซเดียม (มิลลิกรัม)
1ราเมงกึ่งสําเร็จรูปแบบแห้ง รสชีสสูตรเผ็ด ตราซัมยัง487015 พ.ย. 63700
2บะหมี่กึ่งสําเร็จรูป รสหมูแดง ตรานิสชิน124020 พ.ค. 63820
3ราเมงกึ่งสําเร็จรูปแบบแห้ง รสคาโบนาร่าสูตรเผ็ด ตราซัมยัง488015 พ.ย. 63870
4บะหมี่ถ้วยกึ่งสําเร็จรูป ออเรียนทัลคิตเชน รสผัดไข่เค็ม ตรามาม่า20807 ก.ค. 631,010
5บะหมี่ถ้วยกึ่งสําเร็จรูป รสไก่กระเทียม ตราซื่อสัตย์12657 ส.ค. 631,260
6อูด้งกึ่งสําเร็จรูปรสเทมปุระ แบบถ้วย ตรานงซึม (NONGSHIM)456221 มิ.ย. 631,260
7บะหมี่กึ่งสําเร็จรูป รสต้มยํา (สูตรดั้งเดิม) (ชนิดชาม) ตราไวไว257012 มิ.ย. 631,360
8วุ้นเส้นกึ่งสําเร็จรูป รสต้มยํากุ้ง (ตราเกษตร)203510 มิ.ย. 641,420
9บะหมี่ถ้วยกึ่งสําเร็จรูป รสหมูสับ ตรามาม่า136023 มิ.ย. 631,460
10บะหมี่ถ้วยกึ่งสําเร็จรูปออเรียนทัลคิตเชน รสสไปซีซีฟูดส์ ตรามาม่า156516 มิ.ย. 631,500
11บะหมี่กึ่งสําเร็จรูปรสหมูสับ ตราไวไว136025 มิ.ย. 631,520
12บะหมี่ถ้วยกึ่งสําเร็จรูป รสต้มยํากุ้ง ตรายำยำ15606 มิ.ย. 631,550
13บะหมี่ถ้วยกึ่งสําเร็จรูปรสต้มยํา ตราจายา146010 ก.ย. 631,560
14บะหมี่กึ่งสําเร็จรูปรสต้มยํากุ้ง (ชนิดถ้วย) ตราไวไว126019 มิ.ย. 631,620
15บะหมี่กึ่งสําเร็จรูปรสต้มยํากุ้ง (ชนิดถ้วย) ตราซือดะ136011 พ.ค. 631,620
16บะหมี่ชามกึ่งสําเร็จรูป รสต้มยํากุ้ง ตราคุคกิ้งทาวน์20604 ก.ย. 631,630
17บะหมี่ถ้วยกึ่งสําเร็จรูปรสเนื้อ ตราจายา14604 ก.ย. 631,670
18ราเมงกึ่งสําเร็จรูป เนื้อเผ็ดเกาหลี ตราลิตเติ้ลกุ๊ก551504 ส.ค. 631,730
19บะหมี่ถ้วยกึ่งสําเร็จรูป รสต้มยําทะเลหม้อไฟตรายำยำ156021 มิ.ย. 631,760
20บะหมี่ถ้วยกึ่งสําเร็จรูป รสต้มยํากุ้งน้ำข้น ตรามาม่า13602 พ.ค. 631,800
21บะหมี่กึ่งสําเร็จรูปรสต้มยํา ตราเอฟเอฟ226522 ต.ค. 631,970
22บะหมี่กึ่งสําเร็จรูป รสหมูสับ ตรานิสชิน คัพนูดเดิล (อิ่มเต็มคัพ)187710 ก.ค. 631,990
23บะหมี่กึ่งสําเร็จรูป รสต้มยำ ตรานิสชิน คัพนูดเติล (อิ่มเต็มคัพ)187718 มิ.ย. 632,360
ที่มา ฉลาดซื้อ ฉบับที่ 227 สำรวจปริมาณโซเดียมในผลิตภัณฑ์บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปแบบถ้วย (ภาค 2)

“หากคำนวณจากการบริโภคมื้ออาหารหลัก วันละ 3 มื้อ เราควรได้รับปริมาณโซเดียมต่อมื้อโดยประมาณไม่เกินมื้อละ 666 มิลลิกรัม (2,000 ÷ 3) ซึ่งหากดูปริมาณโซเดียมในตัวอย่างผลิตภัณฑ์บะหมี่กึ่งสำเร็จรูปแบบถ้วยทั้งหมด 23 ตัวอย่าง จะเห็นว่าทุกตัวอย่างมีปริมาณโซเดียมเกิน 666 มิลลิกรัม” ข้อมูลจากนิตยสาร ฉลาดซื้อ ระบุ

หลักการทางเศรษฐศาสตร์อย่างการใช้มาตรการภาษีจึงถูกหยิบมาพูดคุยในช่วงหลายปีที่ผ่านมา เพื่อช่วยแก้ปัญหาโรค NCDs (กลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง) โดยใช้มาตรการทางภาษีและราคาจะทำให้ราคาสินค้าที่ไม่มีประโยชน์ต่อสุขภาพมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้น หลักการเศรษฐศาสตร์เช่นนี้ถูกตั้งความหวังว่า การซื้อและบริโภคก็จะลดลง

โซเดียมที่คนไทยนิยมใช้ในปัจจุบันมี 2 ประเภทคือ 1. โซเดียมถนอมอาหาร มีสัดส่วน 20 เปอร์เซ็นต์ ของปริมาณโซเดียมที่ใช้ในปัจจุบัน 2. โซเดียมปรุงรส มีสัดส่วน 80 เปอร์เซ็นต์ ของปริมาณโซเดียมที่ใช้ในปัจจุบัน แนวทางการเก็บภาษีของกรมสรรพสามิต จะเก็บโซเดียมปรุงรสเท่านั้น ส่งผลให้กลุ่มสินค้าประเภทขนมขบเคี้ยว บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป ผงปรุงรส ฯลฯ จะโดนเก็บภาษีความเค็มทั้งหมด

นอกจากนี้ มาตการทางภาษีและราคาจะเป็นการกระตุ้นให้กับอุตสาหกรรมอาหารปรับสูตรผลิตภัณฑ์เพื่อลดการเสียภาษี ซึ่งผลในระยะยาวคือผู้บริโภคจะมีการเปลี่ยนพฤติกรรม และเพื่อให้ได้รับสัญลักษณ์ทางเลือกสุขภาพ เพื่อเตรียมรับมือกับนโยบายของภาครัฐที่จะพิจารณาเก็บภาษีความเค็มในอนาคต

แต่มาตรการการเก็บภาษีโซเดียมจะสามารถบรรลุผลได้หรือไม่ในวันที่พฤติกรรมผู้บริโภคบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปเปลี่ยนแปลง หรืออาจต้องดำเนินมาตรการอื่นควบคู่กับมาตรการด้านภาษี

เอกสารประกอบการเขียน
  • พเยาว์ ผ่อนสุข. มาตรการภาษีเกลือและโซเดียมในประเทศไทย. แผนงานวิจัยนโยบายอาหารและโภชนาการ เพื่อการสร้างเสริมสุขภาพ (FHP) มูลนิธิเพื่อการพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ
สนับสนุนโดย

มสช. ได้รับเงินสนับสนุนจาก CCS-NCD

Author

กองบรรณาธิการ
ทีมงานหลากวัยหลายรุ่น แต่ร่วมโต๊ะความคิด แลกเปลี่ยนบทสนทนา แชร์ความคิด นวดให้แน่น คนให้เข้ม เขย่าให้ตกผลึก ผลิตเนื้อหาออกมาในนามกองบรรณาธิการ WAY

เราใช้คุกกี้เพื่อพัฒนาประสิทธิภาพ และประสบการณ์ที่ดีในการใช้เว็บไซต์ของคุณ โดยการเข้าใช้งานเว็บไซต์นี้ถือว่าท่านได้อนุญาตให้เราใช้คุกกี้ตาม นโยบายความเป็นส่วนตัว

Privacy Preferences

คุณสามารถเลือกการตั้งค่าคุกกี้โดยเปิด/ปิด คุกกี้ในแต่ละประเภทได้ตามความต้องการ ยกเว้น คุกกี้ที่จำเป็น

ยอมรับทั้งหมด
Manage Consent Preferences
  • Always Active

บันทึกการตั้งค่า